Hayati Esen
İnsanın yeryüzünde ne zaman belirdi, tam anlamıyla bir sırdır desem yanlış mı olur? Ama öyle; ne zaman ve nasıl başladığı sorusu cevapsızdır. Ancak insanın varoluşunun başından beri bir duygu hiç değişmedi: “Başka bir yerden geldim?” Belki de bu his, insanın yeryüzündeki diğer varlıklardan keskin biçimde ayrılmasıyla ilgilidir. Diğer canlılar, sade ve basit bir yaşamla yetinirken insan, daima karmaşıklığı arzulamış, dünyayı kendi algısına göre yeniden inşa etmek istemiştir. Kendi varoluşunun sıradanlığını kabullenemeyen, sürekli yetersizlik duygusu içinde kıvranan insan, hem kendini hem de çevresini dönüştürmeye çalışır.
Fuzuli’nin “Şeb-i Hicran” gazelindeki sancı, işte bu yetersizlik hissinden kaynaklanan acının edebi bir ifadesidir. “Cefâdan yar usanmaz mı?” diye sorması, aslında yalnız insanın kendi içinde verdiği mücadelenin bir dışavurumudur. İnsan, kendi varlığını anlamlandırmak için bir karşılık, bir anlam arayışına girer. Fuzuli’nin dile getirdiği bu sorular, yalnızca sevgiliye değil, insanın yazgısını anlamlandırmaya çalıştığı kaderine de yöneltilmiştir.
İnsan, yalnızlık içinde kendiyle çelişen bir varlıktır. Bu çelişki, en başta kendini bölme eyleminde ortaya çıkar. Yalnızlığından kaçmak için dişisini yaratır; kendine benzeyen, ama aynı zamanda ondan üstün bir varlık… Doğuran, hayatı sürdüren ve yeniden üreten bir kadın. Bu bölünme, sevinç ve tutkunun yanı sıra kıskançlık ve öfkeyi de beraberinde getirir. İnsan, hem dişisine hayranlık duyar hem de onu suçlar: “Beni cennetten çıkardı!” İnsanın doğası işte bu çelişkide biçimlenir; ne dişisine ne de erkeğine tam anlamıyla razı olabilir. Varoluşundaki eksikliği ne sevgiyle doldurabilir ne de intikamla. Fuzuli’nin mısraları, bu eksikliği derinleştiren bir haykırış gibidir:
“Şeb-i hicran yanar canım / Töker qan çeşm-i giryanım.”
(Ayrılık gecesi canımı yakar, gözümden kanlı yaşlar dökerim.)
Bu dizelerdeki ayrılık, sadece sevgiliden uzak olmanın hüznünü değil, aynı zamanda insanın varoluşunun tamamlanmamasından duyduğu acıyı da temsil eder. İnsan, bu dünyanın yetersizliğini hisseder ve bambaşka bir anlam arar. Çekilen tüm eziyetlerin, yaşanan savaşların, kayıpların ve hüznün bir anlamı olmalıdır. İşte bu noktada Fuzuli’nin gazelindeki “Meni candan usandırdı / Cefâdan yar usanmaz mı?” mısraları yankılanır. İnsan, bu soruyu hem sevgiliye hem de kadere sorar.
Varoluşsal Acının Şiirsel İfadesi
Fuzuli’nin gazeli, yalnızca bir aşk şiiri değildir; insanın kadim acısını, çözülmez çelişkilerini ve anlam arayışını dile getiren bir ağıttır. İnsan, yalnızca sevgiliye duyulan özlemle değil, kendi eksikliği ve sınırlılığıyla da mücadele eder. Ayrılık, sadece iki bedenin değil, insanın varlık ile anlam arasındaki mesafesinin bir sonucudur. Fuzuli’nin şiirinde bu ayrılık, evrenin her zerresinde hissedilir:
“Felekler yandı ahimden / Muradım şem’i yanmaz mı?”
(Felekler bile ahımdan yandı, muradımın mumu yanmaz mı?)
Bu dizeler, insanın evren karşısındaki çaresizliğini dile getirir. İnsan, acısının büyüklüğüyle göklere meydan okur; o kadar derin bir acıdır ki felekler bile bu acının ağırlığını hisseder. Ancak bu meydan okuma, aynı zamanda bir yakarıştır. İnsan, kendi varlığını anlamlandıracak bir ışık, bir mum arar. Fuzuli, bu mumu bulamayışın derin hayal kırıklığını dile getirir.
İnsanın kaderi, hem sevgiliye hem de anlam arayışına duyulan özlemle şekillenir. Fuzuli’nin “Şeb-i Hicran” gazelindeki acı, sadece bireysel bir aşk acısı değildir; insanın yeryüzündeki varoluş mücadelesini anlatır. Her insan, kendi şeb-i hicranını yaşar; her insan, kendi içindeki karanlıkta bir ışık arar. Ancak bu ışık, çoğu zaman ulaşılmaz bir ideal olarak kalır. İnsan, kendi eksikliğiyle yaşamayı öğrenmek zorundadır. Fuzuli’nin şu dizeleri, bu kabullenişi ve aynı zamanda acıyı özetler:
“Qara bəxtim oyanmaz mı?”
(Kara talihim uyanmaz mı?)
Bu soru, insanın yazgısına karşı çaresizliğinin ifadesidir. Ancak belki de en büyük anlam, bu çaresizlik içinde gizlidir. Çünkü insan, bu çelişkilerle ve acılarla, her şeye rağmen bir ışık aramaya devam eder.
Fuzuli’nin “Şeb-i Hicran” gazeli, insanın yalnızca bir aşık değil, bir varlık olarak acısını ve arayışını ifade eder. İnsan, yeryüzünde her zaman yalnız kalmıştır; bu yalnızlık, onu anlam arayışına sürüklemiştir. Fuzuli’nin sözleriyle bu arayış, şöyle haykırır:
“Meni candan usandırdı / Cefâdan yar usanmaz mı?”
Bu dizeler, insanın sonsuz yalnızlığının ve arayışının en güçlü ifadesidir. İnsan, yeryüzünde sadece acının değil, bu acıya anlam bulma çabasının da varlığıdır.
İnsan başından beri yalnızdır. Ağlamadan duramaz o gün bugündür…
