Hayati Esen
Cumhuriyet, 100 yıl gibi bir süre içinde, etnik ve kültürel çeşitliliğini sadece insan olarak görmekle kalmamış, bu çeşitliliği Türkiye’nin bölgesel etkisini artıracak bir güce dönüştürmüştür. Balkanlar’dan gelen göçmenler -Boşnaklar, Pomaklar ve Arnavutlar- her alanda aldıkları eğitimle hem mesleki hem entelektüel birikimleriyle Türkiye’nin, Balkanlar’da tarihî ve kültürel bağlarını güçlendirerek derin bir nüfuz alanı oluşturabilecek bir potansiyele ulaşmıştır. Benzer şekilde, Kürtler, Araplar ve Süryaniler gibi topluluklar da, Türkiye’nin Ortadoğu coğrafyasındaki tarihî ve kültürel etkisini yeniden canlandırabilecek stratejik bir derinlik kazandırmıştır.
Bu durum, Türkiye’nin insan kaynağı çeşitliliğinin stratejik bir jeopolitik avantaja dönüştürülebileceğini göstermektedir.
Türkiye’nin tarihsel yönelimi ve coğrafi konumu, bu potansiyeli harekete geçirme gerekliliğini açıkça ortaya koymaktadır. Anadolu coğrafyası, tarihin farklı dönemlerinde birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve farklı kültürlerin kaynaşmasına zemin hazırlamıştır. Bu bağlamda, Cumhuriyet Türkiye’si, etnik ve kültürel çeşitliliği bir zenginlik olarak görmeli ve bunu kapsayıcı bir anayasal düzenleme ile güçlendirmelidir. Özgürlük, adalet ve eşitlik ilkelerinin kurumsallaştırıldığı bir anayasal çerçeve, Türkiye’nin iç barışını sağlamlaştırmanın yanı sıra uluslararası arenada bir “istikrar adası” olarak konumlanmasına da katkı sağlayacaktır.
Bu bağlamda, modern anayasa tartışmaları, sadece mevcut etnik ve kültürel çeşitliliği tanımakla kalmayıp, bu çeşitliliği bir arada yaşama kültürüne dönüştürmenin yollarını aramalıdır. Birçok sosyal bilim çalışması, etnik ve kültürel çeşitliliğin kapsayıcı politikalarla yönetildiğinde bir kalkınma dinamiği oluşturduğunu göstermektedir (örneğin, Putnam, 2007; Sen, 1999). Bu durum, Türkiye’nin bir yandan insan haklarına dayalı bir toplumsal düzen kurmasını, diğer yandan ise bölgesel bir güç olarak tarihsel rolünü yeniden tanımlamasını mümkün kılacaktır.
Türkiye, 21. yüzyılda küresel ve bölgesel düzeyde büyük bir dönüşümden geçmektedir. Bu dönüşüm sürecinde, bir yandan insan kaynağını ve etnik çeşitliliğini realist bir siyaset anlayışıyla değerlendirmek, diğer yandan özgürlük, adalet ve eşitlik ilkelerini kurumsallaştıracak bir demokratik mimari inşa etmek kritik önemdedir. Bu mimari, Türkiye’nin sadece bölgesel bir aktör değil, aynı zamanda küresel düzeyde barış ve istikrar arayışının önemli bir öznesi olmasını sağlayacaktır.
Robert Putnam’ın sosyal sermaye üzerine çalışmaları, topluluklar arasında güven, iş birliği ve sosyal ağların güçlendirilmesinin, sadece bireylerin refahını değil, aynı zamanda toplumsal bütünleşmeyi de artırdığını göstermektedir. Amartya Sen’in “kapsayıcı kalkınma” teorisi ise ekonomik ve sosyal gelişimin ancak farklı grupların eşit fırsatlara erişiminin sağlanmasıyla mümkün olabileceğini savunmaktadır. Bu iki yaklaşım, etnik ve kültürel çeşitliliğin bir çatışma kaynağı değil, doğru yönetildiğinde bir kalkınma ve istikrar dinamiği olduğunu ortaya koymaktadır.
Türkiye’nin, Cumhuriyetin 100 yıllık birikimiyle farklı etnik ve kültürel grupları kapsayıcı bir insan kaynağına dönüştürme başarısı, bu teorik çerçeveyle uyumlu bir örnek teşkil etmektedir. Bu durum, Türkiye’nin yalnızca iç barışını pekiştirmekle kalmayıp, aynı zamanda bölgesel güç dinamiklerini etkili bir şekilde yönlendirebileceğini de göstermektedir.
Fernand Braudel’in coğrafya ve tarih ilişkisi üzerine yaptığı çalışmalar, Anadolu’nun tarihsel olarak bir “medeniyetler kavşağı” olduğunu ortaya koymaktadır. Braudel’in uzun dönem tarih anlayışına göre, coğrafya, bir toplumun ekonomik, siyasi ve kültürel gelişimini şekillendiren en temel unsurlardan biridir. Anadolu, tarih boyunca Doğu ile Batı arasında bir geçiş noktası ve çeşitli medeniyetlerin buluşma alanı olmuştur. Bu stratejik konum, sadece tarihsel bir gerçeklik değil, aynı zamanda günümüz Türkiye’sinin jeopolitik vizyonuna da yön veren bir dinamiktir.
Anadolu’nun coğrafi yapısı ve zengin tarihî geçmişi, bugün de Türkiye’ye benzersiz bir stratejik avantaj sunmaktadır. Balkanlar, Ortadoğu ve Kafkaslar gibi üç farklı bölgenin kesişim noktasında yer alan Anadolu, bu coğrafi konumuyla Türkiye’ye eşsiz bir bölgesel nüfuz imkânı tanımaktadır. Türkiye’nin etnik ve kültürel mozaiği bu jeopolitik stratejinin sosyokültürel altyapısını güçlendirmektedir.
Bu potansiyelin realist bir siyaset anlayışıyla hayata geçirilmesi, hem iç barışı hem de dış politikadaki etkinliği güçlendirecektir. Türkiye, bu stratejik avantajını kapsayıcı bir anayasal düzen ve demokratik bir yönetim anlayışı ile taçlandırdığında, küresel düzeyde bir istikrar ve kalkınma modeli oluşturma kapasitesine de ulaşabilir.
Sonuç olarak, Türkiye, Cumhuriyetin 100 yıllık birikimiyle etnik ve kültürel çeşitliliğini, tarihsel ve coğrafi avantajlarıyla birleştirerek, Balkanlar ve Ortadoğu gibi stratejik bölgelerde etkili bir nüfuz alanı oluşturma potansiyeline sahiptir. Bu potansiyelin gerçekleştirilmesi, kapsayıcı bir anayasal düzen ve demokratik değerlerin kurumsallaşmasıyla mümkün olacak; böylece Türkiye, özgürlük, eşitlik ve adalet temelinde hem iç barışını sağlamlaştıracak hem de bölgesel ve küresel düzeyde istikrar ve kalkınma modeli hâline gelecektir.
