editor
Antik Çağ’a giderek Yahudilerin kökenlerini, efsaneler ve tarihsel gerçeklerin izinde araştırıyoruz. Bugünkü Filistin ve Suriye’nin güneyini kapsayan bölge, Geç Bronz Çağı’nda “Kenan” olarak biliniyordu. “Kenan” kelimesi “alçak yer” anlamına geliyordu ve burada yaşayan halk, Sami dili konuşan Kenanlılar olarak adlandırılıyordu. Kuzeyde deniz ticareti yapan Fenikelilerden farklı olarak, güneydeki topluluklar bu isimle anılmaya devam etti.
Kenan, Mezopotamya, Anadolu ve Mısır gibi büyük medeniyetlere göre daha az gelişmişti, ancak kıtalararası geçiş noktasında yer aldığı için stratejik bir öneme sahipti. Bu nedenle, özellikle Mısır ve Mezopotamya kültürlerinden önemli ölçüde etkilenmişlerdi; Mısır dinine ve yaşam tarzına duydukları yakınlık bunun belirgin bir örneğiydi.
Yahudilerin, yani İbranilerin Kenan’a yerleşimiyle ilgili çeşitli teoriler ortaya atılmıştır. Bu teorilerden biri, İbranilerin Amori kökenli olduğudur. Amoriler, MÖ 21. yüzyıl ile MÖ 17. yüzyıl arasında Doğu Akdeniz ve Mezopotamya’da varlık gösteren Sami kökenli bir halktı. Diğer bir görüş ise Yahudilerin Hiksoslardan türediğidir. Hiksoslar, MÖ 1900’lerin sonunda Mısır’ı işgal eden ve kısa süreli bir krallık kuran kökeni belirsiz bir topluluktu. MÖ 16. yüzyılda Mısır’dan sürülen bu halkın bir kısmının Kenan’a yerleşip Yahudi toplumunun temellerini oluşturduğu düşünülmektedir.
En güçlü teorilerden biri ise İbranilerin Habirularla bağlantılı olmasıdır. Habirular, farklı etnik kökenlere sahip, ancak ortak bir amaç etrafında birleşmiş göçebe insanlardan oluşan bir topluluktu. Hiksos göçleriyle birlikte Kenan’a gelip buraya yerleşerek Kenanlılarla kaynaştıkları düşünülmektedir.
MÖ 16. yüzyılda yaşanan göçlerin izleri, dini metinlerde efsanelerle harmanlanmış bir şekilde yer almıştır. Dini anlatılara göre Yahudilerin atası Abram (İbrahim), Sümer kenti Ur’da yaşayan bir göçebeydi. MÖ 2000’lerde ailesiyle birlikte Mezopotamya’nın kuzeyindeki Haran’a göç etti ve burada zenginleşti. Daha sonra Anadolu’daki Hattilerin güneye yayılması üzerine Kenan’a yöneldi. Onun ardından oğlu İshak ve torunu Yakup (İsrail olarak da bilinir) Kenan’da yaşamlarını sürdürdüler. Yakup’un oğlu Yusuf ise Mısır’a köle olarak götürüldü ve orada vezirliğe kadar yükseldi.
Mısır’da kölelik dönemi, MÖ 16. yüzyılda Firavun Ahmose’nin Hiksosları sürmesiyle başladı. Bu dönemde, Yahudiler köleleştirildi ve MÖ 15. yüzyılda Musa, halkını Mısır’dan çıkardı. Ancak Kenan’a ulaşmaları yıllar sürdü; Sina Çölü’nde dolaşıp durdular. Musa’nın ölümünün ardından liderliği devralan Yeşu, MÖ 1405’te Eriha’yı fethederek Yahudilerin Kenan’a yerleşimini başlattı. Bu topraklar, 12 İsrail kabilesi arasında paylaşıldı ve burada kalıcı olmak için uzun süre mücadele ettiler.
Kenan üzerinde Mısır’ın nüfuzu devam ederken, Asurlular MÖ 8. yüzyılda bölgeyi fethedip Yahudi Krallığını sürgüne yolladılar. Güneydeki Yahuda Krallığı ise bir süre daha varlığını sürdürdü. MÖ 6. yüzyılda Babil Kralı Nebuchadnezzar, Kudüs’ü ele geçirerek Yahuda’yı yıkıp halkını sürgüne gönderdi. Ancak Babilliler, Persler tarafından yenilince Kral Kiros, Yahudilere topraklarına dönme izni verdi.
Pers yönetimi sonrası Helenistik dönemde, Selevkos Krallığı’nın baskısıyla Yahudiler isyan etti ve bağımsız Haşmonayim Hanedanı kuruldu. Ancak Romalılar bölgeyi fethederek Yahudilerin özerkliğine son verdi. Yahudi isyanlarının başarısızlıkla sonuçlanması, Yahudi nüfusunun dünyanın dört bir yanına dağılmasına ve Kudüs’e girişlerinin yasaklanmasına neden oldu.
7.yüzyılda Müslümanların Kudüs’ü fethetmesiyle birlikte Yahudilere tekrar özgürlük tanındı; ancak bölgenin İslamlaşması Yahudi nüfusunun azalmasına yol açtı. 19. yüzyılda, dünya çapında zenginleşen Yahudiler Birinci Dünya Savaşı sonrası Filistin’e dönerek 1948’de İsrail Devleti’ni kurdular.
