Akif Gasimov
Son dönemde Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Kuzey Irak’taki terör unsurlarına yönelik gerçekleştirdiği derin saha operasyonları sırasında, bir yeraltı mağara kompleksinde icra edilen temas sonrası bazı personelimizin şehit düştüğü tespit edilmiştir. Sahadan alınan ön bulgular, şehitlerimizin bir kısmının kapalı alanda biriken metan gazına bağlı hipoksi (oksijen yetersizliği) ve/veya gaz-hava karışımı kaynaklı ani deflagrasyon (yanıcı patlama) sonucu hayatlarını kaybetmiş olabileceğini göstermektedir.
Bu tarz yeraltı harekâtları, klasik silahlı çatışma risklerinin ötesinde, kimyasal gaz birikimi, yapısal çökme, havalandırma eksikliği ve toksik solunum ortamı gibi CBRN (Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik, Nükleer) karakterli ikincil riskleri de içermektedir. Özellikle organik tortul yapıya sahip jeolojik bölgelerde, metan gazı sızıntısı veya doğal birikimi, operasyonel sahada görev yapan personelin kişisel koruyucu donanım (KKD), gaz dedektörü ve anlık oksijen ölçüm cihazları olmaksızın bu alanlara girmesi halinde ölümcül sonuçlar doğurabilir.
Yaşanan bu trajik hadise, sadece taktik saha uygulamalarını değil; aynı zamanda mağara içi risk değerlendirmesi, çevresel gaz analiz protokolleri, hava sirkülasyon planlaması ve önleyici CBRN önlem doktrinlerinin yeniden gözden geçirilmesini zaruri kılmaktadır.
Bu bağlamda, kamuoyunda sıkça yanlış aktarılan metan gazının kimyasal-fizyolojik özellikleri, patlama ve boğulma eşik değerleri, dedektör kullanımı ve müdahale prosedürleri konusunda bilimsel bir çerçevede açıklayıcı bilgi sunmak gerekliliği ortaya çıkmıştır.
Metan Nedir ve İnsanı Hangi Durumlarda Öldürür?
Metan gazı hakkında medyada çok sayıda bilgi paylaşılıyor. Ancak bu bilgilerin bazıları ne yazık ki yanlış ya da eksik. Bu nedenle metan gazıyla ilgili herkesin anlayabileceği şekilde kısa ve öz bir bilgilendirme yapmak istedim.
Metanın Fizyolojik Özellikleri
🔹 Metan, parafin hidrokarbonlarının homolog serisinde yer alır ve fizyolojik olarak en zararsız gazlardan biridir.
🔹 Toksik değildir. Vücutta zararlı bir etki yaratmaz. Bunun nedeni, metanın su ve kan plazmasında düşük çözünürlüğü ile kimyasal olarak tepkisiz (inert) bir gaz olmasıdır.
🔹 Ancak insan, yüksek metan konsantrasyonunun bulunduğu ortamlarda oksijen eksikliği nedeniyle hayatını kaybedebilir.
Metan Gazının Boğucu Etkisi
🔸 Havada metan oranı %25–30 seviyelerine ulaştığında, boğulmanın ilk belirtileri görülmeye başlar:
▪ Kalp atışlarında hızlanma
▪ Solunumda artış
▪ İnce motor hareketlerinde koordinasyon kaybı
🔸 Metan oranı daha da arttığında, oksijen açlığı baş gösterir. Bu durum;
▪ Baş ağrısı
▪ Nefes darlığı
▪ Dağ hastalığına benzer semptomlar
şeklinde kendini gösterir.
Metan, havadan daha hafif olduğu için genellikle iyi havalandırılan alanlarda birikmez. Bu nedenle metan gazına bağlı boğulma vakaları oldukça nadirdir.
Şiddetli Boğulmalarda İlk Yardım
- Kişiyi derhal gazlı ortamdan uzaklaştırın.
- Nefes almıyorsa, sağlık ekipleri gelmeden önce ağızdan ağıza suni solunum uygulayın.
- Nabız alınamıyorsa, kalp masajına hemen başlayın.
METAN GAZI PATLAR MI?
Evet, bu en önemli sorulardan biridir. Türkiye’de çok sayıda maden ocağı, mağara, otoban tüneli ve kapalı alan bulunuyor. Ayrıca deniz tabanının altında da metan gazı rezervleri mevcuttur. Bu nedenle: AFAD ve diğer yetkili kurumlar, bu alanlarda anlık metan ölçümleri yapmalıdır. Çünkü kontrolsüz bir şekilde biriken metan gazı, ortamda bir kıvılcım veya ısı kaynağı bulunduğunda büyük tehlike oluşturur.
Patlama Riski Hangi Seviyelerde Artar?
%5–6 metan oranı → Gaz, tutuşabilir (alev alır).
▪ Tutuşma sıcaklığı: 650–750 °C
%5–6 ile %14–16 arası → Metan-hava karışımı patlayabilir.
%16 üzeri → Oksijen kaynağıyla yanmaya devam edebilir.
Metan oranındaki ani düşüşler de patlamaya yol açabilir. Bu nedenle:
Ortamlarda gaz dedektörleri (signalizator) mutlaka olmalı.
Bu dedektörler, anlık verileri ilgili kurumlara iletmeli.
Alanlarda havalandırma sistemleri kesintisiz çalışmalıdır.
Metan Gazı Hangi Durumlarda Can Kaybına Yol Açar?
- Gaz dedektörü yoksa,
- Anti-metan maskesi kullanılmıyorsa,
- Oksijen tüpü ve tıbbi müdahale ekipmanı bulunmuyorsa.
Sonuç:
Tüm bu süreçler, mevzuata uygun şekilde ve talimatlara bağlı olarak yürütülürse, kaza ve can kayıpları da en aza indirilecektir.
Allah, tüm şehitlerimize rahmet eylesin.
