editor
Uçmak yolcular için yeterince yorucu olabilir, ancak pilotlar kokpitte tamamen uyanık olmalıdır. Son zamanlarda, bazı uçuşlarda Pilotların uyuyakaldığı durumlar yaşandı. Bunun en iyi örneklerinden biri, Endonezya’da Batik Air’in bir iç hat uçuşunda yaşandı. Bu uçuş sırasında, pilotun plansız bir şekilde uyuyakalması nedeniyle uçak ile Jakarta Bölge Kontrol Merkezi arasında 12 dakikalık bir sessizlik yaşandı.
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), pilotların uçuş görevinde beklenen uygulama ve küresel standartları öneriyor. Yorgunluk yönetimi, havayollarının uyulması gereken önemli bir risk olup, görev sürelerinin ülke ve eyalet yasalarına uygun olarak ayarlanmasını gerektiriyor. Performans bazlı yaklaşımlar, havayollarının yorgunluk risk yönetim sistemlerini uygulamalarına olanak tanır. Bu bilgi, pilotların uyanıklığı, fiziksel ve zihinsel performansları ile ruh halini normale döndürmeleri için yeterli uyku almalarını sağlamak adına bilimsel ilkelere ve operasyonel deneyime dayanmalıdır.
Peki, pilot uyuyakalırsa ne olur? Modern uçaklar bir otopilot sistemine sahiptir. Pilot müdahale etmezse, uçak programlanmış uçuş planını yakıtı azalıncaya kadar sürdürebilir. Ancak uçak rotasından saparak felakete yol açabilecek sonuçlara da sebep olabilir.
Pilotlar, çeşitli durumları yönetebilmeleri için yoğun bir eğitimden geçen profesyonellerdir ve hem psikolojik hem de fizyolojik durumları dikkatle izlenir. Buna rağmen, kabin görevlilerinin genellikle kaptan pilotu ve diğer uçuş ekibini her yarım saatte bir kontrol etmeleri teşvik edilir. Hava Trafik Kontrol de uçağın kokpitinde bir sorun olup olmadığını düzenli aralıklarla iletişim kurarak teyit eder; iletişim kaybedilirse askeri uçaklar, gerekirse uçağı yakalayıp görsel temas kurabilir.
Uykuya dalma süresi kişiden kişiye değişebilse de çoğu ticari havayolu şirketinin bu riskleri azaltmak için önlemleri vardır. Bu önlemleri aşağıda detaylandıralım:
Mürettebat Dinlenme Süreleri
ABD Federal Havacılık İdaresi (FAA) ve Avrupa Birliği Havacılık Güvenliği Ajansı (EASA), pilotların görev ve dinlenme sürelerini düzenleyen kurallar belirlemiştir. Bu kurallar, yorgunluğu önlemek için maksimum uçuş saatleri ve minimum dinlenme sürelerini tanımlar.
Kokpit Ekibi Planlaması
Havayollarının planlama departmanlarında görevli özel personel, pilotların görev programlarını ayarlamaktan sorumludur. Bu departmanlar, pilotların uçuşlar arasında yeterince dinlenmelerini sağlayacak şekilde programlanmalarını garanti eder.
İki Kişilik Kural
Uzun mesafeli uçuşlarda genellikle birden fazla pilot bulunur. Bu sayede pilotlar nöbetleşe dinlenme molaları verebilir ve kokpitte her zaman bir uçuş ekibi bulunur.
Acil Durum Prosedürleri
Pilotlar, acil durumları yönetmek için eğitimlidir; buna bir diğer mürettebat üyesinin sağlık sorunları yaşaması da dahildir. Uçuş görevlileri, gerekirse ilk yardım sağlamak için kokpite çağrılabilir.
Uçuş Sırasında İki Tür Dinlenme
ICAO’nun belirttiği üzere, pilotların uçuş sırasında iki tür dinlenme hakkı vardır. Bu kurallar ülkelere göre değişiklik gösterir.
Kontrollü Dinlenme: Pilotun, kalkıştan önce kokpitte plansız bir şekilde şekerleme yapmasına izin verilir. Bu süre 40 dakikayı geçmemelidir ve sonrasında 20 dakikalık bir toparlanma süresi bırakılmalıdır. Sadece uçuşun seyir halinde olduğu ve planlı inişten 20 dakika öncesine kadar bu dinlenme yapılabilir. NASA’nın yaptığı araştırmalar, kontrollü dinlenmenin pilotların uyanıklığını ve performansını artırdığını göstermiştir. NASA, “erken raporlama zamanlarının mürettebatın yeterli uyku almasını zorlaştırdığını” da belirtiyor.
Yataklı Dinlenme: Uzun mesafeli uçuşlarda pilotlar ve kabin görevlilerinin özel uyuma alanları bulunur. Genellikle ana uçuş güvertesinin üst veya alt bölümünde yer alan bu yataklı dinlenme alanlarında, pilotlar diğer mürettebat üyelerinden ayrı bölümlerde dinlenir. Bu alanda genellikle dört saatlik bir dinlenme süresi vardır.
Uykuda Kalarak Hedefi Kaçırmak
Bu durumun nadiren yaşandığı bildirilse de, 13 Şubat 2008’de kapanmış olan Go! Havayolları’nın bir uçuşunda bu olay yaşanmıştır. Honolulu’daki Daniel K. Inouye Uluslararası Havalimanı’ndan (HNL) Hilo Uluslararası Havalimanı’na (ITO) giden uçuşta, kaptan uyuyakalınca havaalanının 30 mil ötesine uçtu. Ulusal Ulaşım Güvenlik Kurulu (NTSB) tarafından hazırlanan rapor, kaptanın teşhis edilmemiş obstrüktif uyku apnesi bozukluğunun katkıda bulunduğunu ve bu durumun kronik yorgunluğa yol açarak kaptanın kokpitte uyuyakalmasına neden olduğunu ortaya koydu. Olayın yaşandığı gün, her iki pilot da üst üste üçüncü gün 05:40’ta göreve başlamıştı. NTSB raporu, “Bu durum muhtemelen pilotların optimum uyanıklığı sürdürmek için gerekli günlük uykudan daha az uyumasına neden oldu ve uyku borcu birikerek gündüz yorgunluk seviyelerinin artmasına yol açtı” ifadelerini kullandı.
Olay anında, Go! Havayolları’na ait VY1002 uçuşunda 43 kişi bulunuyordu. Uçak 21.000 feet yükseklikte Hilo’yu geçip doğrudan okyanus üzerinde ilerlemeye devam ederken pilotlar uyandı. Olay sonrası her iki pilot da işten çıkarıldı; kaptanın lisansı 60 gün, yardımcı pilotun lisansı ise 45 gün askıya alındı.
