editor
Boeing‘in Starliner uzay aracının Uluslararası Uzay İstasyonu’nda (ISS) yaşadığı teknik arızalar nedeniyle iki NASA astronotu, Sunita Williams ve Barry Wilmore, planlanandan daha uzun süre ISS’de kalmak zorunda kalıyor. Bu durum, astronotları yoğun radyasyon tehlikesiyle karşı karşıya bırakıyor. Üç aydır ISS’de mahsur kalan astronotlar, şu ana kadar yaklaşık 40 mSv ila 80 mSv radyasyona maruz kalmış durumda; bu miktar, 120 ila 240 göğüs röntgenine eşdeğer. En erken Şubat 2025’e kadar Dünya’ya dönemeyecek olan Williams ve Wilmore, uzayda toplamda sekiz ay geçirmiş olacak ve bu sürede yaklaşık 310 ila 630 göğüs röntgenine eşdeğer radyasyona maruz kalma riski taşıyor.
NASA, bu seviyedeki radyasyonun uzun vadede kanser, kardiyovasküler hastalıklar ve merkezi sinir sistemi hasarı riskini artırdığını belirtiyor. Uzay plazma fizikçisi Martin Archer, “Uzay, yaşamak için gerçekten misafirperver olmayan bir yerdir – solunabilir hava yoktur, mikro yerçekimi kemiklerinizi ve kaslarınızı harap eder ve yüksek enerji yüklü parçacıklar şeklinde artan dozlarda radyasyona maruz kalırsınız” diyerek uzayın zorluklarına dikkat çekti.
ISS’deki Radyasyonun Sağlık Üzerindeki Etkileri
NASA’ya göre, ISS’de altı ay geçiren astronotlar genellikle 80 mSv ila 160 mSv arasında radyasyona maruz kalıyor. Milisievert (mSv), insan vücudu tarafından emilen radyasyon miktarının ölçü birimi olarak kullanılıyor ve bir mSv uzay radyasyonu kabaca üç göğüs röntgenine eşdeğer. Williams ve Wilmore’un, ISS’de kaldıkları sürede ortalama 40 mSv ila 80 mSv radyasyona maruz kalma riskleri bulunuyor. Uzay radyasyonunun, hücresel DNA’ya zarar vererek kanser riskini artırabileceği ve kalp-damar sistemine zarar vererek kardiyovasküler hastalıklara yol açabileceği belirtiliyor. Ayrıca, radyasyonun beyin fonksiyonlarını da etkileyebileceği, yeni beyin hücreleri üretme sürecini engelleyebileceği ve bu durumun bilişsel bozukluklara yol açabileceği kaydediliyor.
ISS, astronotların maruz kaldığı uzay radyasyonu miktarını azaltmak için kalkanlarla donatılmış olsa da, Archer’ın hesaplamalarına göre mürettebat, Dünya’daki arka plan radyasyonundan yaklaşık 365 kat daha fazla radyasyona maruz kalıyor. Dünya’da insanlar yıllık ortalama 2 mSv radyasyon alıyor, bu da ISS’deki radyasyon miktarının ne kadar yüksek olduğunu gözler önüne seriyor.
Akut Radyasyon Sendromu Riski
Uzayda radyasyona maruz kalmayla ilişkili sağlık risklerinin çoğu uzun vadede ortaya çıkarken, astronotlar kısa sürede yüksek dozda radyasyona maruz kaldıklarında akut radyasyon sendromu (ARS) riskiyle de karşı karşıya kalabilirler. Ciddi vakalarda bu sendrom ölümcül olabilse de, şimdiye kadar hiçbir astronot ARS nedeniyle hayatını kaybetmedi. Uzay fizyoloğu Rihana Bokhari, astronotların ISS’de oldukları için vücut sistemleri üzerinde ciddi etkilere yol açacak kadar radyasyona maruz kalmadıklarını belirtse de, uzun süreli maruziyetin kanser riskini artırabileceğine dikkat çekti.
Starliner’ın Sorunları ve SpaceX’in Dragon Kapsülünün Çözüm Olması Bekleniyor
Starliner uzay aracının ISS’ye ulaşmadan önce teknik sorunlar yaşaması, astronotların planlanan dönüşünü geciktirdi. Araç, görev öncesinde ve sonrasında birçok kez ertelenen teknik arızalar yaşadı; özellikle helyum sızıntıları ve arızalanan iticiler ciddi problemler yarattı. 24 Ağustos’ta NASA yetkilileri, astronotların Starliner ile Dünya’ya dönmesinin çok riskli olacağını açıkladılar. Bunun yerine, astronotlar SpaceX’in Dragon Kapsülü’nün gelişini bekleyecekler. Bu kapsülün en erken 24 Eylül’de fırlatılması planlanıyor.
NASA’ya göre uzay radyasyonu, Dünya’nın manyetik alanında sıkışan parçacıklar, güneş patlamaları sırasında uzaya fırlayan parçacıklar ve galaktik kozmik ışınlar olmak üzere üç ana kaynaktan oluşuyor. ISS’nin alçak Dünya yörüngesinde bulunması, gezegenin manyetosferi sayesinde astronotların bir miktar korunmasını sağlıyor. Ancak ISS yörüngesindeki radyasyon alanları, astronotların Dünya’dakinden daha fazla radyasyona maruz kalmalarına neden oluyor. Uzay aracı ya da uzay istasyonunun mekanik kalkanları da bu radyasyonun tamamını engelleyemiyor.
Güneş Patlamaları ve Radyasyon Maruziyetinin Ek Riskleri
Bilim insanları, güneş yüzeyinden gelen yoğun yüksek enerjili radyasyon patlamalarının da astronotlar için ek bir risk oluşturduğunu belirtiyor. Güneş, şu anda güneş patlamalarının daha sık yaşandığı ve radyasyon riskinin arttığı 11 yıllık döngüsünün zirvesine yaklaşıyor. Onkolog Stanton Gerson, bu patlamaların Dünya’nın manyetik alanı sayesinde büyük ölçüde engellendiğini ancak uzayda bu korumanın olmadığını vurguladı. Gerson, bu durumun astronotların radyasyona maruz kalma riskini nasıl etkileyeceğini tahmin etmenin zor olduğunu, ancak dikkate alınması gereken bir risk faktörü olduğunu ifade etti.
Williams ve Wilmore, SpaceX’in Crew Dragon görevinin planlanan dönüşüyle birlikte en erken Şubat 2025’te Dünya’ya dönebilecekler. Bu süre boyunca, radyasyona maruz kalmanın uzun vadeli etkileri bilim insanlarının yakından izlediği önemli bir sağlık sorunu olmaya devam edecek.
konuyorum editörleri metni oluştururken www.dailymail.co.uk internet sitesinden yararlanılmıştır.
