Ömür Çelikdönmez
Kim bu Dürziler, inançları ne? Dürzilik 11. Yüzyılda, Şii mezhebinin bir kolu olan İsmaililik içinden doğdu. Dürziliğin adı, Orta Asya kökenli din adamı Anuş Tegin (Neştekîn) Muhammed bin İsmail el-Derezi’den geliyor.
Muhammed bin İsmail el-Derezi, Mısır’daki Fatımi Halifelerinden El-Hakim’i “Tanrı’nın cisimleşmiş hali” olarak görüyordu. Anuş Tekin, önce Hamza, halife El-Hâkim’in Allah’ın adına yönetici olduğunu iddia etti. El-Hakim, 1021’de gizemli bir şekilde ortadan kayboldu. Dürziler, onun kıyamet günü, evrensel adaleti sağlamak üzere yeniden ortaya çıkacağına inanıyor.
Dürziliğin Kurucusu Buharalı Beydilli Aşiretinden Anuş Tekin…
Anuş Tegin, Selçuklu devlet adamı, Harezm valisiydi. 13. yüzyıl yazarlarından Reşidüddin’in Câmi’ut-Tevârîh adlı eserinde Nuştekin Gurca adıyla söz ettiği Anuş Tegin’in, Oğuzlar’ın Beğdili boyundan olduğunu kaydeder.
Günümüzde sayıları 1 milyon civarında olduğu tahmin edilen Dürzilerin büyük çoğunluğu Suriye, Lübnan ve İsrail’de yaşamaktadır. Dürzilerin yüzde 43’ü Suriye’de; yüzde 40’ı Lübnan’da, yüzde 8’i İsrail’de ve yüzde 1’i de Ürdün’de bulunmaktadır.
Buna göre Suriye’de 850.000, Lübnan’da 350.000, İsrail’de 150.000 ve Ürdün’de 25.000 olmak üzere Orta Doğu’da yaygın olarak bulunmaktadırlar. Geriye kalan yüzde 8 ise esas olarak Latin Amerika, Kuzey Amerika, Avustralya ve Batı Afrika’ya dağılmış bir diasporayı oluşturmaktadır.
Önce bir soru; Dürzi lider Velit Canbolat Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile ne zaman görüştü? Görüşme nasıl sonuçlanmıştı?
Lübnanlı Dürzi lider Velid Canbolat, 24 Aralık 2024 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde kabul edildi. Dürzi lider Velid Canbolat, Ankara ziyareti öncesinde HTŞ lideri Ebu Muhammed el-Colani/ Ahmet El Şara ile başkent Şam’da bir görüşme yapmıştı.Şaraa, Suriye’de hiçbir mezhebin dışlanmayacağını belirterek, “mezhepçilikten uzak yeni bir dönem” yaşandığını söylemişti.
Lübnanlı Dürzi lider Velid Canbolat’ın devrimin ilk günlerinde Şam’a ziyarette bulunarak Ahmed el-Şara’yı desteklemesi önemliydi. Canbolat’ın Suriye Dürzileri üzerinde bir hepsini kapsayan nüfuzu olmamakla birlikte uzun tarihleri boyunca Lübnan Dürzileri ile Suriye Dürzilerinin ortak bir zeminde bir araya gelebilecekleri fırsatın doğduğu değerlendirmeleri yapılmıştı.
Ankara’daki görüşme basına kapalı olarak gerçekleşti ve Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanı İbrahim Kalın ile Cumhurbaşkanı Dış Politika ve Güvenlik Başdanışmanı Akif Çağatay Kılıç da katıldı. Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Lübnan’ın önde gelen siyasi aktörlerinden Dürzi lider Velid Canbolat görüşmesinin detayları ve sonuçları hakkında resmi bir açıklama yapılmadı.
Canbolat’ın Erdoğan’a Lübnan’ın son durumu ve Suriyenin lideri Ahmt El Şara ile görüşmesi hakkında bilgi verdiği, Türkiye ve Lübnan arasındaki ilişkiler açısından kritik bir temas olarak değerlendirildiği anlaşılmıştı. Ancak, görüşmenin ardından basına yansıyan fotoğraflarda Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Velid Canbolat’ın samimi bir şekilde sohbet ettikleri görüldü. Canbolat’ın ailesi, tarihsel kökenleri itibarıyla Adıyaman, Kahramanmaraş ve Malatya arasında yerleşmiş olan Canpolat aşiretine dayanmaktadır.
Suriye Dürzileri neden İsraille sıkı fıkı?
Suriye’deki Dürzi topluluğu, Ahmet el-Şara’nın liderliğindeki yeni yönetime karşı devrimin ilk günlerinde açıktan tepki göstermediler. Ancak çokta hoşnut kaldıkları söylenemez. Yeni yönetimin omurgasını oluşturan HTŞ zihniyetiyle inanç bağlamında, etnisite ekseninde bir yakınlıklarının olmadığı ortada.
Özellikle Süveyda bölgesinde, Dürzi liderler ve halk, yönetim özerklik taleplerini ve kendi güvenliklerini koruma çabalarını sürdürmektedir. Suriye Dürzileri, çoğunlukla ülkenin güneyindeki, Süveyda vilayetine bağlı Cebel Dürzi veya Havran kentlerinde yaşıyor.
Süveyde sakinleri Osmanlı yönetimine karşı çeşitli ayaklanmalar gerçekleşmiş ve bu nedenle asi biliniyorlar. Ayrıca 1925 yılında gerçekleşen Fransız işgaline karşı Büyük Suriye Devrimi bu bölgede başlamıştı. Süveyde coğrafi konumundan dolay önemli ve kritik bir bölge. Çünkü Dürzi köyleri üzerinden Ürdün sınırına koridor açılıyor. Yine Süveyde ve Şam arasından Dera’ya ulaşmak mümkün.
Akıl bir olsa koyun güdecek çoban bulunmaz
Ne kadar doğru bir söz değil mi ? Akıl akıl, gel çengele takıl diye boşuna dememişler. Suriye Dürzileri İsrail’in miadının dolduğunu idrak edemiyor. Çünkü küresel sistem Siyonist İsrail rejimini tasfiye edecek.
Suriyeli Dürzilerin İsrail ile yakınlaşmasında bir dizi siyasi, dini ve coğrafi faktörün etkisinden söz edilebilir. Suriyeli Dürziler, Suriye’nin güneyinde, özellikle Golan Tepeleri bölgesinde yoğunlaşan bir azınlık grubuve bu yakınlaşmanın farklı nedenleri arasında Suriye iç savaşı ve güvenlik ihtiyacı başta geliyor.
2011’de başlayan Suriye İç Savaşı, Dürzi nüfusunuda büyük ölçüde etkiledi. Dürziler, Suriye İç Savaşı başladığından beri tarafsızlığını korumuşlardır. Topluluk olarak Rejime karşı savaşmayı reddetmişlerdir ancak, aynı zamanda, rejimle birlikte aynı safta savaşmayı da kabul etmemişlerdir. Sadece bölgelerini koruyabilmek için yaşadıkları yerlerde bulunan Halk Komitelerine katılmışlardır. Savaşın getirdiği belirsizlik ve tehlike ortamında, bazı Dürzi liderleri, İsrail ile daha yakın ilişkilere girmeyi güvenliklerini sağlama aracı gördüler.
İsrail’in bu fırsatı değerlendirerek Golan Tepeleri’ndeki askeri varlığını güçlendirmek amacıyla, bu bölgedeki Dürzilere bazı güvenlik garantileri sunduğu anlaşılıyor. Çünkü İsrail’in güvenliği açısından Golan Tepeleri’nin stratejik önemi söz konusu.
Dürziler İsraile girerken Taleal Bedru Aleyna’yı söylerse
İsrail yönetimin izin vermesi ve İsrail ordusunun gözetiminde İsrail sınırı geçen Suriyeli Dürziler, İsrail’deki Dürzilerin dini lideri Muvaffak Tarif ile görüştüler.Ziyaret, İsrail’deki Dürzi topluluğunun daveti üzerine gerçekleşti.
İsrail, 1967’deki Altı Gün Savaşı’ndan sonra Golan Tepeleri’ni işgal etti ve bu bölgeyi 1981’de ilhak etti. Bu bilgiler ışığında İsrail’in Güney Suriye’de işgalini meşrulaştırmak için Dürzilerin Güvenliğini bahane ediyor. Bu noktada hiç bir firsatı kaçırmıyor. İsrail Hükümeti’nin Suriye Dürzilerinin İsrail’e toplu ziyaretlerine izin vermesi de bundan dolayı. İlginç olan nebiliyormusunuz?
Suriyeli Dürziler işgal altındaki İsrail topraklarına adım attıklarında, Medineli Ensar’ın Hz. Muhammed’in Mekkeden hicreti sırasında İslam Peygamberini karşılamak için söyledikleri Taleal Bedru Aleyna’yı hep birlikte okumalarına ne demeli? Birisi çıkıp bunlara İsrail sağmayacağı keçiye ot vermez desin.
Dürziler seküler rejim istiyor şeri yönetime karşılar
Nereden mi biliyoruz? Suriye’de çoğunluğu Dürzilerden oluşan Süveyda bölgesindeki Operasyon Odası komutanlarından Şeyh Mervan el-Rızk, “Dini ve İslami yönetim ülkeyi ve halkı sadece savaş ve sorunlara sürükledi. Bu bizim için tamamen reddedilmiştir. Biz laik, sivil, demokratik, hukuk devleti, eşit vatandaşlık, haklar devleti ve kuvvetler ayrılığını tercih ediyoruz. Şam yönetimi kendi şeriatını bize dayatamaz, yönetimin böyle bir yetkisi yok. Biz özgürüz ve vatanseveriz, kimse vatanseverlik konusunda bizimle rekabet edemez.” beyanında bulunmuştu.
Yine bu hususta Suriye Dürzileri’nin Şeyhü’l Aklı olan Hikmet Selman el-Hicri’nin açıklamaları öne çıkmaktadır. 2024 Aralık ayının sonlarında el-Hicri’nin Suriye’nin ekonomisini, yönetimini ve güvenliğini ele alacak bir geçiş hükümeti kurulmasını onayladıklarını ifade etmesi kayda değer olmakla birlikte, gelecekteki hükümetin etnik veya mezhebi üstünlüğe dayanmaması gerektiğini, çünkü bunun yalnızca Suriye için değil bölgedeki her ülke için başarısızlığa yol açacağını vurgulaması cemaatin neden temkinli yaklaştığı sorusunun da cevabını verir nitelikteydi.
Bu bağlamda, Dürziler, güvenlik birimlerini Suriye İçişleri Bakanlığı’na bağlama yönünde adımlar atmış ve kendi özerkliklerini ilan etmişlerdir. Bununla birlikte, bazı haber kaynakları, Dürzi liderlerinin yönetimle olan ilişkilerinde gerilimler yaşadığını ve bazı liderlerin evlerinin saldırıya uğradığını bildirmektedir. Ayrıca, Dürzi liderlerinin yönetimin politikalarına karşı bağımsızlıklarını koruma ve kendi topluluklarının haklarını savunma konusundaki kararlılıkları da dikkat çekmektedir. Suriyeli Dürziler, Ahmet el-Şara yönetimine karşı hem işbirliği hem de bağımsızlık talepleri doğrultusunda karmaşık ve çok boyutlu tutumlar sergiliyorlar.
İsrail’in yerinde yeller esecek
Dürziler, bu topraklarda yaşayan bir nüfus olduğundan, İsrail’in bölgede sahip olduğu göreceli stratejik önemin farkındalar ve bu yüzden İsrail ile işbirliği yapmanın, onlara bazı haklar veya ayrıcalıklar sunabilecegini düşünmüş olmalılar.
Oysa yakın bir gelecekte İsrail’in bırakın Durzileri, Nuseyrileri veya Kürtleri kendi güvenliğini sağlayabileceği pozisyonu mumla arayacağı bir döneme girilecegı öngörülüyor. O nedenle Dürzilerin güvendigi dağlara kar yağması işten bile değil.
Suriyeli Dürzilerin İsrail ile yakınlaşmasını sadece. bir güvenlik kaygısı olarak görmek son derece yanıltıcı olabilir. Bu ilişki, bölgedeki karmaşık coğrafi, dini ve siyasi dinamiklerin bir sonucudur. Gününüzde yaklaşık 150 bin civarında Dürzi İsrail vatandaşı olarak yaşıyor. Askere gitmeleri zorunluluk olmamasına rağmen askere gitmeyi tercih ediyorlar. Polis gücü içinde de yer alıyorlar. Örneğin, Harem-i Şerif çevresinde günlük güvenliği sağlayan polislerin önemli bir kısmı Durzi. Vay be, desenize hiç bir şey tesadüf değil!
İyi de tüm bunlar olurken güvenlik ve haber alma birimleri ne yapıyordu?
Kısmi Kaynakça
https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/syria/050120254
https://anlatilaninotesi.com.tr/20150710/1016489660.html
https://fikirturu.com/jeo-politika/durziler-kaosun-ortasindaki-azinlik/
https://turkiyearastirmalari.org/2025/01/08/yayinlar/analiz/suriyede-durziler/
#https://ilketv.com.tr/durzi-ileri-gelenlerinden-olusan-bir-heyet-ilk-kez-israile-gitti/
https://www.suriyegundemi.com/suriye-ic-savasinda-sueveyde-de-bulunan-duerziler
https://x.com/israelnewspulse/status/1900483236142240131?t=VLp4XzNr75wga67v8Y0Xhw&s=19
https://haber.sol.org.tr/haber/suriyede-hts-durzi-catismasi-israil-yeni-isgal-icin-ellerini-ovusturuyor-396512
https://www.iletisim.gov.tr/turkce/haberler/detay/cumhurbaskani-erdogan-lubnandaki-durzi-lider-canbolati-kabul-etti
https://www.reuters.com/world/middle-east/syrias-de-facto-ruler-reassures-minorities-meets-lebanese-druze-leader-2024-12-22/
https://www.dikgazete.com/yazi/buharali-turkun-kurdugu-durziligin-lubnan-lideri-velid-canbolat-araplara-osmanli-yi-hatirlatti-makale,1527.html-1527.html
https://www.turkiyegazetesi.com.tr/haberler/velid-canbolat-kimdir-cumhurbaskani-erdogan-lubnandaki-durzi-lider-velid-canbolat-ile-gorustu-1082347?s=2
