Y Kromozomunun Yok Oluşu: Erkeksiz Bir Geleceğe Hazır mıyız?

Erkeksiz bir gelecekte dünya nasıl görünürdü? Yakında bunu öğrenebiliriz. Son araştırmalara göre, birinin erkek olup olmadığını belirleyen kritik faktör olan Y kromozomu yavaş yavaş işlevini yitirmeye başlıyor.

Aslında, Y kromozomu zaten büyük ölçüde bozulmuş durumda ve sonunda tamamen yok olabilir. Peki, Y kromozomu kaybolursa ne olacak?

Yeni bir cinsiyet mi ortaya çıkacak? Yoksa erkek türü bir anda yok mu olacak? Bu soruları yanıtlamak için Y kromozomu alanında öncü bir uzman olan Avustralyalı genetikçi Jenny Graves ile konuştuk.

Y Kromozomu Neden Yok Olabilir?

Öncelikle, cinsiyet kromozomlarını hatırlamamız gerekiyor. İnsanlarda ve bazı diğer memelilerde dişilerde iki X kromozomu bulunurken, erkeklerde bir X ve bir Y kromozomu bulunur.

Bu kromozom çiftleri, bir insanın toplam DNA’sının yaklaşık %4’ünü oluşturur ve cinsiyeti belirler. Graves, “Kromozomlar çiftler halinde bulunur, ancak cinsiyet kromozomu çiftinde erkekler ve dişiler arasında farklılık vardır. Dişilerde iki X kromozomu vardır; bu çok büyük bir kromozomdur. Erkeklerde ise bir X ve bir Y bulunur,” diyor.

“X ile karşılaştırıldığında, Y kromozomu oldukça küçüktür. Y kromozomunda yalnızca 45 gen bulunur ve bunlardan yalnızca biri sizi erkek yapar. Birkaç tanesi sperm oluşumuna yardımcı olur, ancak diğerlerinin neden orada olduklarını tam olarak bilmiyoruz. Gerçekte onları ortadan kaldıramıyoruz, çünkü X’te 900 ile 1400 arasında gen bulunurken Y’de çok daha az var.”

Başlangıçta Y kromozomu X’e benzerdi ve 900’den fazla gene sahipti. Ancak şu anda sadece 45 tanesi kaldı. Cinsiyet kromozomları tamamen normal kromozomlardan evrimleştiği ve başlangıçta cinsiyetle ilgisi olmadığı için geriye kalanların çoğu aslında işlevsizdir.

Geçmişi biraz karmaşık olan Y kromozomunun parçalanmaya başlaması şaşırtıcı değil. Üstelik bu yalnızca insanlara özgü bir sorun değil; diğer hayvanlarda da benzer bir durum yaşanıyor. Örneğin, meyve sinekleri Y kromozomlarının neredeyse tamamını kaybetmiş durumda.

Graves, “Bu kaybın iki temel nedeni var gibi görünüyor. Birincisi, Y kromozomu tanımı gereği her zaman bir testiste bulunur, yumurtalıkta değil. Görünen o ki, testis mutasyonların çokça meydana geldiği tehlikeli bir yerdir,” diyor.

“Sperm üretmek için birçok hücre bölünmesi gerekir ve her hücre bölünmesi bir mutasyon olasılığıdır. Bu da kromozom üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Ayrıca, hücrede yalnızca bir tane olduğu için kendini onarma konusunda pek iyi değil.”

Çoğu kromozom, mutasyonlardan kaynaklanan hasarları karşı kromozomla DNA takası yaparak onarabilir. Bu sürece rekombinasyon denir. Ancak, Y kromozomu yalnız miras alındığından, çift X kromozomu gibi değiş tokuş yapabileceği bir partneri yoktur.

Erkek Türünün Geleceği İçin Bu Ne Anlama Geliyor?

İlk haline kıyasla, insan Y kromozomu atalarından miras kalan genlerinin yaklaşık %97’sini kaybetmiştir. X kromozomu ise nispeten bozulmadan kalmıştır.

Bu hızla bozulmaya devam ederse, erkek türünün geleceği ne olacak? Erkeklerin olmadığı bir dünya eşiğinde miyiz?

“Bu hızlı dediğimde evrimsel bir hızdan bahsediyorum. Cinsiyet kromozomları memelilerde yaklaşık 180 milyon yıl önce evrimleşti. Y kromozomunun bu seviyeye kadar aşınması bu kadar uzun sürdü,” diyor Graves.

“Y kromozomunun kaybı hakkında insanların bu kadar endişelenmesi ilginç. Kaba hesaplamalarıma göre, kromozom tamamen kaybolana kadar önümüzde altı ila yedi milyon yıl daha var.”

Ancak, dünyanın milyarderleri ölümsüzlüğü bulmazsa, Y kromozomunun çöküşünün başlangıcını görmek için bile burada olmayacağız. Peki, teorik olarak bu nasıl görünebilir?

Bazı hayvanlar döllenmemiş yumurtalardan yavru üretebiliyor; bu sürece partenogenez deniyor. Ancak bu insanlar için mümkün değil.

Graves, “Bazı genlerin aktif olabilmesi için spermler yoluyla aktarılması gerekiyor. Bunlar genomik olarak damgalanmış genler olarak biliniyor. Erkeklere ve spermine ihtiyacımız var. Ancak bir alternatif de var,” diyor.

“Basitçe, yeni bir cinsiyet belirleme geni geliştirebiliriz. Bu, bazı kemirgen türlerinde gördüğümüz bir şey ve başarılı bir şekilde işliyor gibi görünüyor.”

Doğu Avrupa’da köstebek benzeri fareler ve Japonya’daki dikenli fareler gibi iki kemirgen türü artık Y kromozomuna tamamen sahip değil. Bu hayvanlar, tüm önemli Y kromozomu genlerini diğer kromozomlara taşıyarak cinsiyeti farklı bir şekilde belirlemeyi evrimsel olarak geliştirmiş.

Ancak, bu durum bu kemirgenler için iyi bir şekilde işlemiş olsa da, insanlarda nasıl olacağı garanti değil. Yeni cinsiyet genleri yaratmak aslında oldukça basit, asıl sorun eski ve yeni bir cinsiyet geninin aynı anda var olması durumunda ortaya çıkıyor.

Graves, “Bu durum bir cinsiyet geni savaşı yaratır,” diyor. “Y kromozomunda bir erkek belirleyici gen bulunabilir ve başka bir gen başka bir yerde olabilir. Bunlar farklı bölgelerde gelişebilir, insan türünde bir ayrım yaratabilir.”

Şu anda tüm bunlar spekülatif. Y kromozomu bozuluyor, bu açık. Ancak nihai sonuç o kadar net değil. Milyonlarca yıl sonra, erkekler basitçe yok olabilir. Aynı şekilde tamamen yeni bir cinsiyetin ortaya çıktığı bir evrimsel değişim görebiliriz.

Aslında, dünya çapında bu kadar çok insan ve Y kromozomunun doğasındaki tuhaflıkla Graves, dünyada ilk kez Y kromozomu olmadan doğmuş bir erkek olabileceğine inanıyor.

Kaynak link sciencefocus.com