editor
Kripto para dünyasına kimileri bayılıyor: Merkeziyetsiz dijital bir gelecek, bankacılığın doğal evrimi olarak görülüyor. Kimileri ise bunu insanları paralarından etmek için kurulmuş geçici bir moda olarak değerlendiriyor. Bir de arada kalanlar var: Ne olduğunu pek anlamadan baş sallayıp duranlar.
Bugün kripto paralarla ilgili kafaları karıştıran efsaneleri çürütüyoruz. Bitcoin’in sözde anonimliği, NFT’lerle ilişkisi ve “Bitcoin’in yüzde 99’u bir avuç insanın mı elinde?” gibi sorulara açıklık getireceğiz. Hadi başlayalım!
Bitcoin’in Sonsuz Bir Arzı mı Var?
Kripto para kavramı çoğu insana çok soyut geliyor çünkü elle tutulur bir şey değil. Cüzdanınızdaki kâğıt paralar sınırlı bir arzla değer kazanır. Bitcoin ise devletlerin basmadığı, tamamen dijital bir varlık. Sonsuza kadar üretilebilir mi? Hayır. Bitcoin’in yaratıcıları (Satoshi Nakamoto takma adını kullanan grup) bu durumu önceden görüp toplam arzı 21 milyon adetle sınırlamış.
Ancak bu 21 milyon Bitcoin hemen piyasaya sürülmedi. Her biri, karmaşık matematik bulmacalarını çözen bilgisayarlar tarafından “kazılarak” (mining) üretiliyor. Şans oranı mı? Dört milyar denemede ancak minicik bir şansınız var! Yani iş ciddi anlamda zor.
Her çözülen bulmaca hem yeni Bitcoin üretir hem de Bitcoin işlemlerinin kaydedildiği blockchain denen dijital deftere yeni bir sayfa ekler. İşlemler ortalama 10 dakikada doğrulanır. Böylece hem para transferi olur hem de sistemin güvenliği sağlanır.
Dahası, Bitcoin üretimi zamanla azalacak şekilde tasarlandı. Yaklaşık her dört yılda bir, ödüller yarıya düşüyor. Son Bitcoin’in 2140 yılında çıkarılması bekleniyor!
“Kripto Hep Yükselir” Efsanesi
Bitcoin’in kıt olması, değerinin korunmasına katkı sağlasa da bu, fiyatın mutlaka artacağı anlamına gelmez. Eğer talep azalırsa ya da moda geçerse, elinizdeki coin ne kadar nadir olursa olsun değersizleşebilir.
Bunu şöyle düşünün: Dünyadaki tüm köpek kakası kaybolsa ve sadece üç tane kalsa bile, kimse onlara servet ödemek istemez, değil mi? Aynı mantık!
Kripto Paraların Çevreye Etkisi
Bitcoin madenciliği devasa bilgisayarlar ve deli gibi elektrik tüketimi gerektiriyor. New York Times’a göre, Bitcoin’in yıllık enerji tüketimi Finlandiya’nın tüm yıllık elektrik kullanımından fazla!
Ancak hepsi kötü değil: Ethereum gibi bazı para birimleri Proof of Stake adlı bir sistem kullanıyor. Bu yöntem, çok daha az enerji harcayıp, daha çevreci bir doğrulama süreci sunuyor.
Kripto Gerçekten Para mı?
Başta herkes Bitcoin’in bir gün klasik para gibi kullanılacağını düşündü. Fakat yıllar geçmesine rağmen hâlâ markette Bitcoin’le ekmek almak hayal.
Örneğin El Salvador’da Bitcoin yasal para olmasına rağmen işletmelerin sadece yüzde 20’si kabul ediyor. Çoğunlukla Bitcoin, “daha fazla Bitcoin almak” ya da “bozdurup dolara çevirmek” için kullanılıyor. O yüzden ABD gibi ülkeler Bitcoin’i “mal” (commodity) olarak sınıflandırıyor, para birimi olarak değil.
“Bitcoin = Kripto Para” Yanılgısı
Bitcoin popüler ama tek değil! Ether, Solana, Dogecoin, Cardano gibi binlerce kripto para var. Her birinin arzı, özellikleri ve kullanım alanı farklı.
Bazıları ciddi projeler, bazıları ise Kanye West’in izinsiz adını taşıyan (ve hemen yasaklanan) saçma sapan projeler!
Bitcoin’in Yüzde 99’u Birkaç Kişinin mi Elinde?
Bloomberg’in bir raporuna göre, Bitcoin’in yüzde 95’i iki yüzde hesap kontrol ediyordu. Ancak sonradan anlaşıldı ki bu adresler büyük borsalara (mesela Coinbase) ait. Yani bir adreste milyonlarca kullanıcının parası duruyor olabilir.
Yine de “kripto balinaları” (çok büyük miktarda Bitcoin tutanlar) var. Ancak son veriler, Bitcoin’in yüzde 71,5’inin yüzde 2’lik bir kesimde toplandığını gösteriyor. Yani durum kötü, ama felaket değil.
Kripto Paralar Hiçbir Şeye Dayanmıyor mu?
Kripto para deyince “Bir şeye dayanmıyor, değeri yok!” diyenler çıkıyor. Ancak stablecoin denen özel kripto türleri var: Tether Gold gibi, altına sabitlenmiş paralar mesela. Değeri, altın fiyatına bağlı olarak değişiyor.
Yani bazı kripto paralar “varlığa dayalı” şekilde tasarlanmış.
Kripto Piyasası Çökünce Ne Olur?
2021 sonunda kripto piyasası 3.1 trilyon dolara ulaşmıştı. Sonra 2022’de bir çöküş yaşandı, 2 trilyon dolar buhar oldu.
Kripto daha önce de düştü, toparlandı. 2018’de Bitcoin büyük bir çöküş yaşamış, sonra toparlayıp rekor kırmıştı. Ancak unutmayın: Geçmişte olan, gelecekte de olacak diye bir garanti yok. Bu yüzden asla kaybetmeyi göze alamayacağınız parayı kriptoya yatırmayın.
Kripto Gerçekten Anonim mi?
Kripto işlemleri tamamen gizli değil! Blockchain üzerinde tüm işlemler herkese açık. Adresler rastgele karakterlerden oluşsa da birinin adresini bir kimliğe bağlayabilirseniz, tüm işlemlerini görebilirsiniz.
Öyle ki ABD Adalet Bakanlığı, 2022’de 4.5 milyar dolarlık kripto dolandırıcılığını böyle ortaya çıkardı!
NFT ve Kripto Aynı Şey mi?
Hayır! NFT (Non-Fungible Token) değiştirilemeyen dijital varlıklar. Bir Bitcoin her zaman başka bir Bitcoin kadar eder. Ama bir NFT’nin (örneğin bir dijital sanat eseri) değeri kendine özgü.
NFT’ler, koleksiyon kartlarına ya da sanat eserlerine benzer. Değeri tamamen benzersizliğinden geliyor.
Hükümetler Kriptoyu Tanımıyor mu?
Dünya genelinde bazı ülkeler kriptoyu yasaklarken (Çin, Mısır), bazıları kucak açıyor (İsviçre’nin Lugano şehri gibi). ABD’de kripto yasal ama resmi para değil. Ancak hükümet, kazançlardan vergi alıyor.
Yani Bitcoin kazandıysanız, IRS (Amerikan vergi dairesi) kapınızı çalabilir!
