editor
Borsa İstanbul‘daki son düşüş, yalnızca yerel ekonomik faktörlerden değil, aynı zamanda küresel gelişmelerin ve Türkiye piyasasına olan etkilerinin de bir yansıması olarak öne çıkıyor. Küresel faktörler, ABD Merkez Bankası’nın (Fed) para politikası ve jeopolitik gerilimler gibi unsurlarla Türkiye piyasalarını sıkı bir etkileşim içinde bırakıyor. Bu çerçevede, yerel ekonomik koşullar ve küresel gelişmeler arasındaki bağı anlamak, piyasadaki mevcut düşüş sürecini daha net değerlendirmek açısından kritik bir öneme sahip.
Küresel Faktörler: Fed’in Para Politikası ve Jeopolitik Gerilimler
ABD Merkez Bankası (Fed), faiz oranlarını belirlerken sadece ABD ekonomisini değil, küresel finansal sistem üzerindeki etkileri de göz önünde bulunduruyor. Fed’in faiz artırım döngüleri, özellikle gelişmekte olan piyasalarda (EM) sermaye çıkışlarına ve yerel para birimlerinde değer kayıplarına neden olabiliyor. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler, bu tür dışsal şoklara oldukça duyarlı. Özellikle Fed’in son aylardaki sıkı para politikası, Türkiye piyasasından çıkan yabancı sermaye miktarını artırdı ve Türk Lirası üzerinde daha fazla baskı oluşturdu. Bu durum, yerel yatırımcıların da portföy tercihlerinde değişiklikler yapmasına yol açtı, güvenli liman olarak görülen dövize ve faize yönelmelerine neden oldu.
Öte yandan, jeopolitik gerilimler de piyasalar üzerinde baskı yaratmaya devam ediyor. Türkiye, jeopolitik olarak önemli bir konumda bulunuyor ve Ortadoğu, Avrupa ve Asya’daki gelişmeler doğrudan Türkiye ekonomisi üzerinde etkiler yaratabiliyor. Rusya-Ukrayna savaşı, Türkiye’nin enerji ve ticaret dengelerini etkilerken, AB ve ABD ile olan politik ilişkiler de yatırımcı duyarlılığını doğrudan etkiliyor. Enerji fiyatlarındaki dalgalanmalar, Türkiye’nin enerji ithalat maliyetlerini yükselterek enflasyonist baskıları artırırken, jeopolitik risklerin artması dış yatırımcılar açısından Türkiye’yi riskli bir piyasa olarak görmelerine neden oluyor.
Tarihsel Perspektif: Daha Önceki Piyasa Döngüleri ile Karşılaştırma
Türkiye piyasalarında yaşanan bu son gerileme, daha önceki piyasa döngüleriyle karşılaştırıldığında bazı paralellikler ve farklılıklar barındırıyor. Özellikle 2001 ve 2008 küresel finans krizleri gibi dönemlerde de Türkiye’nin dış kaynaklı sermaye akışlarına bağımlılığı, ekonomik kırılganlıkların en belirgin özelliklerinden biriydi. 2001 krizinde faiz oranlarındaki hızlı yükseliş ve dövizdeki sert dalgalanmalar, Türkiye piyasalarını büyük bir çöküşe sürüklemişti. Benzer şekilde, 2008 küresel krizinde de Türkiye, dış talepteki daralma ve likidite sıkışıklığıyla büyük ölçüde mücadele etmek zorunda kalmıştı.
Ancak mevcut durumda, Türkiye piyasasının karşı karşıya olduğu en büyük fark, enflasyon ve para politikası belirsizliği. Önceki döngülerde enflasyon bu kadar yüksek seviyelerde seyretmiyordu. Özellikle Merkez Bankası’nın sıkı para politikasını sürdüreceğine dair verdiği mesajlar ve bunun enflasyonla mücadelede ne kadar etkili olacağına dair belirsizlik, piyasadaki oynaklığı artırıyor. Ayrıca, 2020 sonrası pandemi döneminde Türkiye’nin büyüme politikalarının daha çok genişleyici önlemlerle desteklenmiş olması, borçlanma maliyetlerini ve enflasyonist baskıları artırdı. Bu durum, yatırımcıların risk iştahını daha önceki döngülerden farklı olarak aşağıya çekti.
Yatırımcı Duyarlılığı: Yerli ve Yabancı Yatırımcıların Rolü
Piyasadaki mevcut düşüş sürecinde yatırımcı duyarlılığı oldukça kritik bir unsur. Yatırımcılar arasında yabancı yatırımcıların çıkışı ve yerli yatırımcıların faize ve mevduata yönelmesi, piyasadaki likiditeyi ciddi şekilde daraltıyor. Yabancı yatırımcılar, özellikle Türkiye’nin jeopolitik riskleri ve para politikası belirsizlikleri nedeniyle portföylerini Türkiye dışına taşırken, yabancı takas oranı ağustos ayı itibarıyla %38’e kadar gerilemiş durumda. Bu oran, geçmiş yıllardaki %60-70 seviyelerinden oldukça uzak, bu da Borsa İstanbul’un yabancı sermaye çekme kapasitesinin önemli ölçüde azaldığını gösteriyor.
Yerli yatırımcılar ise perakende yatırımcılar ve büyük portföy yöneticileri olarak iki farklı segmentte değerlendirilebilir. Perakende yatırımcılar, dövizdeki hareketlenmeler ve faiz oranlarındaki belirsizlikler nedeniyle daha kısa vadeli ve güvenli yatırım araçlarına yöneliyor. Özellikle mevduat faizlerinin cazip hale gelmesi, yerli yatırımcıların borsadan çıkmasına neden oluyor. Buna karşılık, büyük portföy yöneticileri ise daha stratejik hareket ederek, faiz indirimi beklentilerini göz önünde bulundurarak uzun vadeli pozisyonlar almayı sürdürüyor. Ancak bu süreçte bilançolardaki zayıflık ve kârlılıkların azalması, endeksin yukarı yönlü hareketini zorlaştırıyor.
Sonuç: Küresel ve Yerel Dinamikler Birleşiyor
Borsa İstanbul’daki mevcut düşüş, küresel ve yerel ekonomik dinamiklerin karmaşık bir etkileşimi olarak karşımıza çıkıyor. Fed’in para politikası, jeopolitik riskler ve Türkiye’nin enflasyonla mücadele politikaları, piyasada uzun süredir devam eden belirsizliklerin ana sebepleri arasında. Tarihsel açıdan benzer döngülerle karşılaştırıldığında, mevcut durumun benzersiz özellikleri, Türkiye ekonomisinin kırılgan yapısını daha da belirgin hale getiriyor.
Yatırımcıların borsadaki davranışlarını yönlendiren temel faktörler arasında ise faiz indirimi beklentileri, jeopolitik gelişmeler ve bilançolardaki zayıflık öne çıkıyor. Borsa İstanbul’un toparlanabilmesi için hem Küresel faktörlerde hem de yerel ekonomi politikalarında net bir iyileşme sinyalinin gelmesi gerekiyor. Özellikle faiz indirimi beklentileri ve Fitch’in vereceği kararlar, önümüzdeki dönemde yatırımcı duyarlılığını şekillendirecek en önemli etkenler arasında yer alıyor.
