Yavuz Demir
Donald Trump döneminde ABD’nin gümrük tarifelerinde yaşanan sert artış, yalnızca birkaç ülkeyi değil, küresel ticaretin çarklarını da ciddi şekilde zorladı. Amerika’nın hem dostlarına hem de rakiplerine karşı uyguladığı bu politikaların arkasında karmaşık ticaret anlaşmaları ya da uzun müzakereler değil, oldukça basit bir formül yer alıyor: Ticaret açığını ceza puanına dönüştürmek.
İngiliz ekonomist Michael Roberts’a göre Trump yönetiminin benimsediği yaklaşım, ülkelerin ABD ürünlerine yönelik uyguladığı tarifeler, sübvansiyonlar ya da teknik engellerle değil, sadece rakamlarla ilgileniyor. Formül şu: ABD’nin bir ülkeyle olan ticaret açığı, o ülkeden yaptığı toplam ithalata bölünüyor ve çıkan oran ikiye bölünerek uygulanacak tarife hesaplanıyor.
Son On Yılın En Yüksek Tarifeleri: Trump’ın Ticaret Savaşı ABD’yi Vurabilir
Bu çarpıcı sistemin örneği Vietnam. ABD, Vietnam’dan yılda 137 milyar dolarlık ürün alırken, bu ülkeye yalnızca 14 milyar dolarlık ihracat yapıyor. Formüle göre bu, %90’lık bir açık anlamına geliyor. Ve Trump yönetimi, bu açığın yarısı kadar, yani %45 oranında bir tarife uyguluyor. Ancak gerçek şu: Vietnam ABD ürünlerine %90 gümrük vergisi uygulamıyor. Yani bu “ceza”nın mantığı, ekonomik değil, muhasebesel.
Bu durum yalnızca Vietnam’ı değil, benzer şekilde Güneydoğu Asya’daki birçok düşük gelirli ülkeyi de etkiliyor. Kamboçya, Sri Lanka gibi ülkeler, küresel sistemdeki en kırılgan ekonomiler arasında yer alırken, Trump’ın tarifeleri bu ülkelere adeta birer “iktisadi tokat” niteliğinde.
Ancak bu politikada dikkat çeken bir eksik var: Hizmet sektörü kapsam dışı. Oysa bugün küresel ticaretin beşte biri, finans, yazılım, sigorta gibi hizmetler üzerinden dönüyor. Avrupa Birliği ile ABD arasında da mallarda açık ABD aleyhineyken, hizmetlerde durum tersine. Eğer Trump’ın tarifeleri hizmetleri de kapsasaydı, ABD’nin AB karşısındaki genel açığı neredeyse sıfırlanmış olacaktı.
Bir başka dikkat çekici örnek Birleşik Krallık. ABD ile ticareti neredeyse dengede olan İngiltere, yine de %10’luk sabit bir tarife ile karşı karşıya. Mal ticaretine bakıldığında bu anlamsız gibi görünebilir. Ancak hizmetler hesaba katıldığında tablo değişiyor: Eğer hizmet sektörü tarifeye dahil edilseydi, İngiltere’ye uygulanacak vergi oranı %20’ye ulaşacaktı. Morgan Stanley, bu durumun İngiltere ekonomisine 0,6 puanlık bir darbe vurabileceğini öngörüyor.
Ancak tüm bu tarifelerin en büyük bedelini, ABD halkı ödeyecek gibi görünüyor. Roberts’a göre ithalat maliyetlerindeki artış, özellikle düşük gelirli Amerikalıların temel tüketim ürünlerine erişimini zorlaştıracak. Ayrıca sanayi üretiminde kullanılan ara malların pahalanması, Amerikan sanayisini de vuracak. Yerli üreticilerin yabancı rakiplerden arındırılmış pazarda avantaj kazandığı doğru; fakat bu avantajın maliyeti çok daha büyük.
Özellikle Çin’e yönelik uygulanan %54’lük tarife, ithalatta 500 milyar dolara yakın bir düşüşe yol açabilir. Bu da arz zincirini sarsarak 2020’deki pandemi dönemine benzer bir “arz şokunu” tetikleyebilir. Sonuç: ABD’de yeni bir resesyon ya da yükselen bir enflasyon.
Ayrıca Roberts, diğer ülkelerin ABD’ye misilleme yapmasının kaçınılmaz olduğunu vurguluyor. Nitekim 1930’larda uygulanan Smoot-Hawley tarifeleriyle yaşanan tecrübe, benzer bir misilleme sarmalının ABD ihracatını %33 düşürdüğünü ve dünya ticaretini 3 milyar dolardan 1 milyar dolara çektiğini gösteriyor.
Bugün durum daha da ciddi. Çünkü 1929’da dış ticaretin GSYİH’ye oranı %6’yken, günümüzde bu oran %15. Yani gümrük savaşlarının etkisi, 1930’lardakinden çok daha yıkıcı olabilir. UBS’in analizine göre, bu politikalar ABD ekonomisinin büyümesini %1,5 ila %2 arasında aşağı çekebilir ve enflasyonu %5 sınırına yaklaştırabilir.
Sonuç olarak Trump’ın tarifeleri, kısa vadeli siyasi kazanımlar uğruna küresel ekonomiyle kumar oynayan bir stratejiyi yansıtıyor. Roberts’ın uyarısı net: Düşen ticaret büyümesi, sadece malların değil, sermayenin de dolaşımını yavaşlatacak; yatırımlar azalacak, küresel büyüme yavaşlayacak.
