Çin’in Türk dünyasına yönelik stratejisi, yalnızca enerji hatları inşa etmekten veya kredi anlaşmaları yapmaktan ibaret değil. Bu bir kuşatma politikası. Genişleyen borç diplomasisi, kültürel asimilasyon mekanizmaları, demografik mühendislik ve diplomatik oyunlar aracılığıyla Çin, Doğu Türkistan’dan başlayarak tüm Türkistan coğrafyasını adım adım çevreliyor. Bu süreçte Türkiye’nin Türk dünyasıyla kurmaya çalıştığı bağlar hedef alınırken, bölgedeki jeopolitik denge de tehdit altında.

Bunu da Okuyun

Esad rejiminin kalıntıları Suriye’de polis hedef aldı: Son olaylar ve analizler

1. Çin’in Türkistan’daki Hegemonya Planı

Çin’in “Çin Rüyası” (Chinese Dream) vizyonu, yalnızca iç refah ve ekonomik kalkınmayı değil, küresel ölçekte bir güç mimarisi inşa etmeyi hedefliyor. Bu vizyonun temel taşlarından biri, Türkistan coğrafyasına yönelik sistematik bir kuşatma stratejisidir. Doğu Türkistan’dan Batı Türkistan’a uzanan bu hattı, yalnızca bir kara parçası olarak değil; enerji güvenliği, lojistik ağlar ve siyasi nüfuz için bir “jeopolitik geçit” olarak görüyor.

Çin’in bu genişleme politikası, üç temel eksende ilerliyor:

Enerji kaynaklarının ve altyapının kontrolü,
Demografik ve kültürel dönüşüm,
Bölgesel sınırların yeniden tanımlanması.

Pekin yönetimi, Uygur, Kazak ve Kırgız gibi yerli halkların kültürel varlıklarını bastırmak ve Han Çinlisi nüfusu bu bölgelere yerleştirerek bir kimlik mühendisliği uygulamak suretiyle, etnik ve dini çeşitliliği homojenleştirmeyi amaçlıyor. Bu politika sadece iç istikrarı sağlamak için değil; aynı zamanda Çin’in “tek dil, tek kültür, tek merkez” anlayışına uygun bir nüfus yapısı yaratmak için tasarlanmış durumda.

Diğer yandan Çin, Türkistan’ı yalnızca iç güvenlik meselesi olarak değil, aynı zamanda Batı’ya açılan kapısı olarak da görüyor. Orta Asya’dan geçen enerji hatları, İpek Yolu’nun yeniden canlandırıldığı Belt and Road (Kuşak ve Yol) girişiminin omurgasını oluşturuyor. Bu bağlamda Türkistan, Çin için hem “jeoekonomik” bir damar hem de “jeopolitik” bir tampon bölgedir. Çin’in bu alanı kendi “doğal etki alanı” (sphere of influence) olarak görmesi, bölgedeki Türk devletlerinin dış politika bağımsızlığına doğrudan bir tehdit anlamına geliyor.

Bu durum, sadece Türk dünyasıyla sınırlı değil; aynı zamanda Türkiye’nin tarihsel ve kültürel bağlarla ilişki kurduğu bu coğrafyada, etkisinin kırılması anlamına geliyor. Çin, Türkistan’da artan Türkiye etkisini potansiyel bir jeopolitik tehdit olarak algılıyor ve buna karşılık ekonomik bağımlılık, kültürel asimilasyon ve borç tuzaklarıyla karşı hamleler geliştiriyor.

2. Enerji ve Coğrafyanın Kesiştiği Nokta: Doğu Türkistan

Tarım, Turfan ve Jungar havzaları, Çin’in enerji ihtiyacını karşılayan stratejik noktalardır. Çin’in Kazakistan’dan gelen petrol boru hatları ve Türkmenistan’dan uzanan doğal gaz hatları bu bölgelerden geçiyor. Bu durum, Çin’in enerji güvenliğini sağladığı kadar, bölge halklarını da baskı altına almasına olanak tanıyor.

3. Kültürel Hegemonya ve Yumuşak Güç Taktikleri

Çin, Konfüçyüs Enstitüleri, burs programları ve medya turlarıyla Türk dünyasının gençlerine ulaşıyor. Uygur, Kazak ve Kırgız gençler Çin üniversitelerinde eğitiliyor; Çinli düşünce yapısına göre şekillendiriliyor. Bu “yumuşak güç” politikası, uzun vadede Çin yanlısı elitlerin doğmasını hedefliyor. Aynı zamanda yerel dillere ve geleneklere karşı bir “kültürel erozyon” stratejisi işliyor.

4. Borç Diplomasisi: Bir Kalkınma mı, Tuzak mı?

Tayvan’dan uzak, fakat Pekin’e oldukça yakın olan ülkeler: Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan, Çin’in Belt and Road (Kuşak ve Yol) projesi kapsamında milyarlarca dolarlık borç yükü altına girdi. Bu kredilerle yapılan otoyollar, santraller ve altyapılar Çin şirketlerine işletme hakkı verilirken; borç geri ödemeleri, ülkelerin maden rezervleriyle kapatılmaya başlandı. Örneğin, Tacikistan topraklarının bir kısmını Çin’e devretti. Kirgizistan’da ise Çin karşıtı protestolar arttı.

5. Demografik Mühendislik ve Çinli Göçmenler

1990’lardan itibaren özellikle Almatı, Astana, Bişkek ve Oş gibi şehirlerde Çinli göçmen nüfusu hızla arttı. Çinli firmalar işçi ithal ediyor, bölge halkıyla kültürel ve sosyal çatışmalar yaşanıyor. Bu göç dalgası, Çin’in bölgeyi sadece ekonomik değil, nüfus yapısıyla da dönüştürme planının bir parçası.

6. Türkiye’nin Artan Etkisi ve Çin’in Panik Stratejisi

Türkiye, TİKA, YTB ve TÜRKSOY gibi kurumlar aracılığıyla bölgede dil, tarih ve kültür üzerinden bir etki inşa etmeye çalışıyor. Hoca Ahmet Yesevi ve Sultan Sencer gibi figürler üzerinden ortak geçmiş hatırlatılıyor. Çin ise buna karşılık, Türkiye’nin Türk Devletleri Teşkilatı üzerinden kurmaya çalıştığı ağları Şanghay İşbirliği Örgütü gibi yapılarla dengede tutma çabasında. Ayrıca düşük gümrük vergili ürünlerle Türk pazarını zorluyor.

7. Jeopolitik Satranç: ABD, AB, Rusya ve Çin’in Mücadelesi

Ukrayna savaşıyla zayıflayan Rusya, bölgedeki etkisini kaybederken, ABD ve Avrupa Birliği yeni alternatifler sunuyor. Trans-Hazar Doğalgaz Boru Hattı gibi projeler, Çin’in enerji rotalarını tehdit ediyor. Bu, Çin’in Tayvan ve Pasifik stratejilerine ayırdığı finansal kaynakları da riske atabilir. Türkiye, bu kırılgan yapının ortasında, kültürel bağlarını stratejik avantaja dönüştürmeye çalışıyor.

Kaynakça

Belt and Road Portal. (2023). China’s Belt and Road Initiative Progress Report. https://www.beltandroad.gov.cn
Zenz, A. (2019). Beyond the Camps: Beijing’s Long-Term Scheme of Coercive Labor, Poverty Alleviation and Social Control in Xinjiang. Journal of Political Risk.
Clarke, M. (2018). The Belt and Road Initiative and China’s Xinjiang Dilemma. East Asia Forum.
Radio Free Europe / Radio Liberty. (2023). Central Asia Faces Rising Debt to China Under BRI Projects. https://www.rferl.org
World Bank. (2023). Central Asia Economic Update.
Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA). (2023). Orta Asya Projeleri Faaliyet Raporu. https://www.tika.gov.tr
YTB – Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı. (2022). Uluslararası Öğrenci Programları Faaliyet Raporu.
Türksoy. (2023). Türk Dünyası Kültür Başkenti ve Nevruz Etkinlikleri Raporu.
Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Turkey. (2022). Türkiye’nin Orta Asya Politikası Üzerine Açıklamalar.