Ömür Çelikdönmez
Ruslara bakılırsa “isyancı” gruplarla yapılan görüşmelerin ardından Esad; birliklerine, HTŞ öncülüğündeki saldırıda savaşmama emri vermiş. Bunu Rusya Dışişleri Bakanlığının “Beşar Esad ile Suriye Arap Cumhuriyeti’ndeki silahlı çatışmaya katılan bir grup kişi arasındaki müzakereler sonucunda, başkanlık görevini bırakmaya karar verdi ve ülkeyi terk ederek iktidarı barışçıl bir şekilde devretme talimatı verdi.” açıklamasından öğreniyoruz.
Batı medyasında HTŞ güzellemesi
Şam’a kadar hızlı bir ilerleyişle, Suriye rejiminin sonunu getiren HTŞ lideri Ebu Muhammed el Golani, bu göreceli başarısının ardından sanki kerameti kendinden menkulmuş gibi bir anda batılı medya kuruluşlarının ilgi odağına dönüştü. Amaçları adamı pohpohlayıp, Türkiye ile arasını açmak.
ABD deki enstitüler dahil batılı medya kuruluşları, mal bulmuş mağribi gibi bir anda HTŞ lideri Ebu Muhammed el Golani’yi keşfetti. Çizilen portre sanki bize İsa’nın 12 Havarisinden birisini gösteriyor.
Mesela Golani’nin İdlib bölgesinde kadınların peçe takmamasına ve sigara içenlerin bu alışkanlığı sürdürmesine izin vermesi değerlendiriliyor ve bu durumun Afganistan’daki Taliban’dan daha gevşek bir rejimin habercisi olduğu belirtiliyor.
Savaşçıları Halep’e doğru ilerlerken Golani, Esad rejimiyle ittifak halinde olan kesimler de dahil olmak üzere, halk arasındaki korkuları yatıştırmayı amaçlayan bir dizi açıklamalarında, savaşçıların “çocukları korkutmamaları” gerektiğini söylerken, HTS kanallarında şehirdeki Hristiyanların normal şekilde işlerine devam ettikleri klipleri hevesle yayınlandı.
Daha önce Antakya Patrikhanesi Patrik Vekili olan 1 Mart 1978 doğumlu, mevcut Halep Başpiskoposu Afram Ma’lui, dini hizmetlerin devralmadan etkilenmeyeceğini vaat etti. Bu radikal dinci bir örgütten beklenilmeyen bir durumdu. Oysa Halep Başpiskoposu Afram Ma’lui daha önce Türkiye’de görev yapmıştı. Yani öylesine rastlantı falan değil. Bu işler hesap kitap işi.
Golani yönetiminde HTS kendisini dramatik bir şekilde dönüştürdü ve açıkça cihatçı köklerinden ayrıldı. Bu yeni aşama evrim için başka bir platform sağlayabilir. Elbette grubun son dört yıldaki kurum inşası, savaş alanındaki zaferleri çok daha büyük bir devlet inşası projesine konsolide etmek için iyi bir konuma getirdi. Ancak IŞİD veya Taliban’dan çok daha liberal olsa da, Jolani ve güçleri özünde otoriter bir silahlı grup olmaya devam ediyor.
HTŞ lideri Suriye’nin hızla değişen geleceğinde tek oyuncu değil
Esad ailesinin yarım yüzyıllık baskıcı yönetiminin ani ve şaşırtıcı bir şekilde sona ermesinin ardından Suriye’nin yeni düzenini tanımlamada belirleyici bir rol oynayacağı kesin. Ancak BM ve batılı hükümetler tarafından yasaklanmış bir örgütün lideri, Suriye’nin hızla değişen sahnesindeki tek önemli oyuncu değil. Gruplar arasında, HTŞ gibi kuzeybatı Suriye’nin bir köşesine hâkim olan, Türkiye destekli milislerden oluşan bir şemsiye ittifakı olan Suriye Milli Ordusu da yer alıyor.
Ürdün dahil olmak üzere diğer komşular, yan kapıdaki İslamcı başarıların sınırları içindeki hoşnutsuz militan grupları tahrik ederek harekete geçirebileceğinden endişe ediyor. Bu nedenle HTŞ; Irak başta olmak üzere komşu ülkelere savaşın sınırlarının dışına taşmayacağı yönünde güven verici mesajlar gönderiyor.
Suriye’deki gelismelerde önemli bir rol oynadığı ve oynayacağı kesin olan Türkiye’nin de kendi endişeleri var. SDG’yi Türkiye’nin yasaklı Kürt grubu PKK ile bağlantılı bir terörist grup olarak görüyor ve kendi çıkarları tehdit edilirse yıllardır yaptığı gibi askeri ve politik olarak müdahale etmekten çekinmeyecek.
Yeni hükümette kimler olacak?
BM’de Suriye halkına acil yardım sağlamak için temel altyapı mevcut, ancak bunun için Avrupa ve Orta Doğu ülkelerinin yanı sıra ABD’den fon ve siyasi destek gerekiyor. Biden yönetiminin önündeki acil soru, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı’nın (USAID) ve diğer ABD destekli yardım kuruluşlarının Suriye’ye acil yardım göndermesine izin verilip verilmeyeceği.
Arap devletleri arasında belki de sadece Suriye muhalif güçlerine yardım sağlayan Katar şimdi yardım etmek için öne çıkacaktır. Ülkesinde milyonlarca Suriyeliye kapılarını açan Türk yönetimi , Suriye’nin imarı ve kalkınmasında imkanları ölçüsünde yardımcı olacaktır.
Bu arada Şam’da, tüm Suriye’nin etnik ve dini gerçekliğini kapsayacak yeni bir hükümet kurulması elzem. O nedenle Türkiye’de yaşayan bir çok Suriyeli bürokrat, diplomat ve askeri görevlilerin ismi konuşuluyor.Ancak Suriye devrimini planlayan ve sahaya tatbik eden üst akıl, hükümeti de düşünmüş.
Daha ne olduğu anlaşılmadan Heyet Tahrir Şam’ın (HTŞ) Muhammed Beşir’i Suriye’nin geçici başbakanı olarak atadığı duyuruldu. Bu kapsamda Beşir’in hem HTŞ lideri Ebu Muhammed Colani hem de Eski Başbakan Celali ile görüştüğü bildirildi.
1986’da İdlib’in Jabal Zawiya bölgesinde doğan Beşir, 2007’de Halep Üniversitesi’nden elektrik- elektronik mühendisliği bölümünden mezun. 2021’de ise İdlib Üniversitesi’nden Şeriat ve Hukuk alanında eğitimini tamamladı. Aynı yıl Suriye Uluslararası Eğitim, Diller ve Danışmanlık Akademisi’nden idari planlama sertifikası ve proje yönetimi sertifikası da aldı.
2021’de Beşir, devlet kurumlarındaki görevini bırakarak “askeri alanda devrimcilerin saflarına” katıldı.Ocak 2024’te ise HTŞ’nin İdlip bölgesindeki Kurtuluş Hükümeti Şura Konseyi onu başbakan seçti. Beşir, ocak ayından beri HTŞ’ye bağlı Suriye Kurtuluş Hükümeti’ne (SKH) liderlik ediyordu. Daha net ifadeyle, Muhammed el-Beşir, HTŞ’nin İdlib’teki sivil yönetiminden sorumluydu.
Suriye’deki Yeni Bakanlar Kurulu:
Başbakan: Muhammed Al Beşir
Adalet Bakanı: Şadi el Veysi
İçişleri Bakanı:Muhammed Abdurahman
Maliye Bakanı: Basel Abdülaziz
Ziraat Bakanı: Muhammed el Ahmet Bakan Nazir el Kadiri
İletişim Bakanı: Muhammed el Umar
Vakıflar Bakanı: Husam haj Hüseyin
Sağlık Bakanı: Mazin Duğhan
Eğitim Bakanı: Andülmunim Abdülhafız
Yerel Yönetim Bakanı: Muhamme Müslim
Kalkınma Bakanı: Fadi el Kasım
Uzmanlar bu geçici hükümetin uzun soluklu olmayacağı konusunda hemfikir. Ayrıca listede hiç bir Türkmen liderin yer almaması dikkat çekiyor. Hükümetin Suriye’yi oluşturan halkların düşünce, inanç gruplarının bir ortalaması olacak şekilde oluşturulması gerekir.
Bu bağlamda Sünnilere, Şiilere, Hristiyanlara, Dürzilere, Kürtlere, Türkmenlere ve Araplara da hepsinin belli bir oranda yer verileceği herkesin nüfusu ve gücü oranında temsil edileceği bir hükümetin kurulması makul olandır. Tam da bu nokta da Türkiye’nin tercihlerinin etkin olacağı söylenebilir.
Rusya’nın Suriye’deki hataları
Putin’in basın sözcüsü Dmitry Peskov, Suriye’de yaşananların tüm dünyayı şaşırttığını, Rusya’nın da istisna olmadığını söylemesi, takdire şayan bir durum. Yiğidi öldür ama hakkını yeme. Beşşar Esad, Rusya’nın Orta Doğu’daki en sadık müttefikiydi. Kremlin ona çok yatırım yapmıştı.
Suriye’deki olaylar 2021’de Afganistan’daki olaylara paralel bir şekilde sona erdiğine göre, Rusya’nın Suriye iç savaşına başarısız müdahalesi hakkında bazı ön sonuçlar çıkarabiliriz. Rus askeri gücünün sınırları, özellikle diğer güçlü dış aktörlerin (ABD, Türkiye, Arap monarşileri) doğrudan desteği bağlamında Esad’ın muhaliflerini tamamen yenmeye yetmedi.
Sonuç olarak Rusya, Suriye’deki maliyetlerini en aza indirme çabasıyla, statüko uğruna oradaki çürümüş ve etkisiz statükoyu korumaya, esas olarak iç savaşla meşruiyetini kaybetmiş çürüyen Esad rejimini hiçbir müdahalede bulunmadan korumaya odaklandı.
Ruslar için öncelikli görev, diplomatlar ve aileleri de dahil olmak üzere sivillerin ve tabii ki Suriye’nin, egemenliğinin ve toprak bütünlüğünün uğruna orada bulunan askeri personelin güvenliğini sağlamaktır. Rus ateş gücü Suriye Devlet Başkanı’nın iktidarda kalmasını sağladı; ancak Moskova’nın Suriye projesi birkaç gün içinde çöktü.
İsrail cami duvarına işiyor
İsrail, Suriye İç savaşı’nın başından bu yana çatışmalara aktif bir şekilde müdahil oldu. 2015’ten beri hem Suriye hem de Lübnan’da İran ve Hizbullah ile bağlantılı olduğunu söylediği hedefleri vurmaya devam etti.
İsrail, İsrail-Suriye sınırında Suriye Ordusuna karşı savaşan örgütleri gizlice destekledi. Daha sonra İsrailli yetkililer tarafından ifşa edilen bu desteğe tıbbi yardım, gıda, askeri eğitim ve silah da dâhildi.
Heyet Tahrir eş Şam (HTŞ) öncülüğündeki muhalif güçlerin hızla ilerlemesi ve Suriye genelinde kontrolü ele geçirmesi Moskova ve Washington’dan, HTŞ’nin liderliğindeki gruplarla temas halinde olduğu açıklamalarının ardından İsrail, Suriye’ye yönelik politikasında bazı radikal kararlar aldı.
Tahran, Şam ve Beyrut’un direniş ekseni ortadan kalkınca 1973’ten bu yana ilk kez Golan Tepeleri’ndeki tampon bölgeyi aştı ve Suriye topraklarına girdi.
İsrail ordusu Suriye sınırı boyunca ve ayrıca savunma açısından önemli diğer birkaç noktada askerden arındırılmış bir tampon bölge oluşturmak amacıyla Hermon sıradağlarının Suriye tarafını ele geçirdi.
Suriye genelinde onlarca stratejik noktaya hava saldırısı düzenledi. Suriye´deki bazı silahların muhaliflerin eline geçmemesi adına ülke genelinde birçok hedefi vurdu.
İsrail Kamışlı Havaalanını vurdu
İsrail ordusunun, Esed rejiminin kalıntılarını oluşturan Suriye ordusunun askeri gücünü zayıflatmak için kapsamlı bir saldırı dalgası başlatması, Türk liderlerin İsrail kaygısına haklılık kazandırıyor. İsrail ordusuna bağlı savaş uçakları YPG/PKK kontrolündeki Kamışlı Havaalanı’nda Suriye Ordusu’na ait mühimmat depolarını vurdu.
Son olarak eşzamanlı Lazkiye limanını ve Türkiye sınırına sıfır noktada olan Kamışlı Havaalanı’nı bombalaması, Türkiye’nin sabrını taşırabilir. Çünkü İsrail’in vurduğu Kamışlı havaalanı, Türkiye 3.5km uzaklıkta. Burnumuzun ucunda.
2022’de ABD güçleri Suriye’nin kuzeydoğusundaki PKK/PYD işgali altında bulunan Kamışlı’nın üç kilometre güneybatısındaki Nakara köyüne üçüncü askeri üssünü kurmuştu. 2023 24 Ağustos’ta, ABD “Kamışlı’da YPG/PKK ile ortak tatbikat yapmıştı.
İsrail iyi mi yapıyor kötü mü yapıyor ?
Türkiye’nin ABDli askeri danışmanların bulunduğu Kamışlıya hava saldırısında bulunması teammüllere aykırı. Herhalde İsrail farkında olmadan Türkiye’nin ve Suriye Milli Ordusunun işini kolaylaştırıyor.
İsrail’in korkusu
Bazı dostlar Türkiye’nin, kısa sürede Suriye’nin kuzeyini ABD ve işbirlikçisi PKK’dan temizleyecceğini, arkasından Suriye’nin güney doğusu’nun aynı şekilde terörist unsurlardan arındırılmasının ardından Suriye’nin bütünlüğünün sağlanacağını düşünüyor.
Akdeniz kıyısındaki Banyas, Tartus, Lazkiye’de bulunan Rus güçleri ile anlaşılacağı, Rusların büyük bir ihtimalle orada kalacakları ve tek bir Suriye meydana getirileceği, yeni kurulacak hükümetin de Türkiye’nin etkisinde olacağı, düzen sağlandıktan sonra, Suriye’nin Türkiye tarafından güçlendirileceğin ve böylece Siyonistler için çok önemli bir tehdit unsuru olacağı kanaatindeler.
Korkunun ecele faydası var mı?
İsrail, sadece Suriye’nin yeni yöneticilerinin Yahudi devletine saldırmasından değil, aynı zamanda yakın istihbarat müttefiki Ürdün’ü istikrarsızlaştırmaya çalışmalarından da endişe duyuyor. Ürdün Suriye ile olan Cabir sınır kapısının güvenlik sebebiyle kapattı. Suriye’de oluşacak yeni yönetimin bu duruma nasıl yanıt vereceği, gelecekteki jeopolitik dengeler üzerinde belirleyici olacak.
İsrail’in Golanı isgali ve tampon bölge adı altında sınırlarını uluslararası hukuka aykırı şekilde genişletmesi, Hizbullah ve İranlı milislerin Suriye’den ayrılmasına rağmen onları bahane ederek, muhaliflerin kontrolü altındaki bölgeleri bombalaması, yeni hükümetin İsrail’e karşı savunma savaşı başlatmasını meşru kılmaz mı ? Ne dersiniz ?
Kısmi Kaynakça
https://www.kurdistan24.net/tr/story/420198
https://ria.ru/20241209/siriya-1988135411.html
https://www.bbc.com/turkce/articles/cq5lg2p6gx9o
https://www.bbc.com/turkce/articles/c5ywg5g4rw5o
https://www.jpost.com/breaking-news/article-832605
https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/syria/09122024
https://www.wsws.org/en/articles/2024/12/09/ypio-d09.html
https://gdh.digital/suriyenin-yeni-kabinesi-belli-oldu-139354
https://www.israeltoday.co.il/read/syria-and-israel-a-region-in-transition/
https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/comments/uroki-sirii/
https://www.iskenderungazetesi.com/patrik-vekili-maluli-arsuzda-sukur-duasi-yapti/
https://www.aydinlik.com.tr/haber/abd-kamislida-3ncu-askeri-ussunu-kuruyor-337144?_
https://serbestiyet.com/dis-haber/salih-muslim-hts-konusunda-iyimserim-diyaloga-haziriz-189814/
https://x.com/MehmetArdic_/status/1866207909081681922?t=MynEjWPdEqAFxd2HzkIaKg&s=19
https://turkish.aawsat.com/arap-dünyasi/5089711-i̇srail-suriyenin-doğusundaki-i̇ran-yanlısı-grupları-hedef-aldı
https://www.salom.com.tr/haber/136340/israil-suriyede-muhaliflerin-eline-gecmemesi-gereken-hedefler-vuruldu
https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/how-syrias-diversity-friendly-jihadists-plan-building-state
https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israil-gucleri-golan-tepelerindeki-tampon-bolgeyi-gecerek-suriye-topraklarina-girdi/3418585
https://tr.euronews.com/2024/12/09/suriyenin-gecici-basbakani-olarak-gorevlendirildigi-duyurulan-muhammed-besir-kimdir
https://www.voaturkce.com/a/centcomdan-turkiyenin-terorle-mucadele-teroristlerle-yapilmaz-elestirisine-yanit/7260003.html
https://tr.euronews.com/2024/12/08/israil-ordusu-suriye-sinirindaki-tampon-bolgeyi-ele-gecirdi-netanyahu-anlasmanin-coktugunu
https://anlatilaninotesi.com.tr/20241209/51-yil-sonra-bir-ilk-israil-ordusu-golan-tepelerini-asarak-suriye-topraklarina-girdi-1091303637.html
http://www.altinozu.gov.tr/antakya-patrikhanesi-patrik-vekili-afram-maluli-ve-beraberindeki-heyet-kaymakam-bulent-uyguru-makaminda-ziyaret-etti
https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/experts-react/experts-react-rebels-have-toppled-the-assad-regime-whats-next-for-syria-the-middle-east-and-the-world/
