Fatma Esengül
Nietzsche: Hangi Tarafın Filozofu?
Friedrich Nietzsche, felsefenin asi çocuğu. “güç istenci”, “üstinsan”, “köle-efendi ahlakı”, “Tanrı’nın ölümü” gibi kavramları, sadece akademide değil, siyasetin her köşesinde yankılandı. Ama işin ilginç tarafı şu: Nietzsche’yi hem sağcılar sahipleniyor hem solcular. Hem otoriter rejimler referans veriyor hem özgürlükçü hareketler. Peki bu nasıl mümkün?
Nazilerin Sahiplenmeye Çalıştığı Bir Filozof
20.yüzyılın karanlık döneminde, Nietzsche adı özellikle Nazi ideolojisiyle anıldı. Ama bu büyük ölçüde haksız bir sahiplenmeydi. Kız kardeşi Elisabeth, Nietzsche öldükten sonra onun notlarını kendi milliyetçi bakış açısıyla yayımladı. “Üstinsan” Ari ırk efsanesine yamanırken, “güç istenci” devlet zorbalığını meşrulaştırmak için kullanıldı. Oysa Nietzsche eserlerinde milliyetçiliği, antisemitizmi ve devlet tapınmasını açıkça eleştiriyordu. Bu da bize önemli bir şey söylüyor: Nietzsche bağlamından koparıldığında kolayca çarpıtılabiliyor.
Bireyin Sesi, Devletin Değil
Nietzsche’nin asıl mirası, bireyde. Onun düşünceleri Sartre’dan Camus’ye kadar pek çok varoluşçuya ilham verdi. Zerdüşt’teki “soylu birey” vurgusu, kişisel sorumluluğun ve özgürlüğün altını çiziyor. Anarşist hareketler bile Nietzsche’ye sarıldı; çünkü devleti “en soğuk canavar” olarak tanımlaması, otorite karşıtı duruşlara cuk oturuyor.
Solun ve Postmodernizmin Nietzsche’si
Sol düşünce içinde de Nietzsche’nin izleri var. Michel Foucault ya da Gilles Deleuze gibi postmodern düşünürler, onun “güç istenci” kavramını iktidar ilişkilerini analiz etmek için kullandı. “Ahlakın Soykütüğü”nde yaptığı köle ahlakı çözümlemesi, modern kapitalizmin ya da patriarkanın eleştirisine dönüştü. Nietzsche, ironik bir şekilde, otorite karşıtı sol eleştirilerin de destekçisi haline geldi.
Günümüz: Nietzsche Her Yerde
Bugün hâlâ Nietzsche her cephede. Liberteryenler onun birey vurgusunu seviyor. Bazı elitist yorumcular “üstinsan” kavramını teknokratik yönetimleri haklı çıkarmak için kullanıyor. Aynı anda, onun nihilizm eleştirisi, demokrasi içinde anlam ve değer arayışlarına zemin hazırlıyor. Nietzsche’nin metinleri, her görüş için bir şeyler sunuyor. Bu da onun hem etkileyici hem de tehlikeli olmasının nedeni.
Peki Gerçek Nietzsche Nerede?
Nietzsche’yi siyasi olarak anlamaya çalışırken, onun sistem karşıtı duruşunu, metinlerinin çok katmanlı yapısını ve ironi dolu dilini unutmamak gerekiyor. O, bir ideolojinin değil, bir arayışın filozofu. Felsefesi, ne bir reçete sunar ne de tek bir yöne çeker. Daha çok, düşünmeye zorlar.
Bu yüzden Nietzsche üzerine konuşurken dikkatli olmak şart. Çünkü o, hem özgürleştirici bir güç olabilir hem de yanlış ellere geçtiğinde baskıcı ideolojilere malzeme olabilir. Ve belki de tam bu yüzden, onu hâlâ okumaya, tartışmaya ve anlamaya çalışıyoruz.
